girniy.ru
|
|
1 2 ... 10 11
1-тарау Қазақстан территориясындағы ортағасырлық мемлекеттер
Мемлекет атауы
|
Тарихи шеңбері
|
Территориясы
|
Астанасы
|
Ел билеушілері
|
Жоғары
билеушісінің
титулы
|
Тайпалары
|
Әлсіреуінің
себептері
|
Түрік қағанаты
|
552-603 жылдары
|
Жетісу,Әмудария
мен Сырдария
аралығы
|
Суяб
|
Бумын,
Қара Еске,
Мұқан,Тобо,
Иштеми
|
Қаған
|
Барлық түрік
тайпалары:оғыз,
қырғыз,ұйғыр,үйсін т.б.
|
Қағанат ішіндегі
қарама қайшылықтар,
Қытаймен соғыс
|
Батыс Түрік қағанаты
|
603-704
жылдары
|
Жетісу
|
Суяб, жазғы
ордасы-Мыңбұлақ
|
Жеғуй,
Тон жабғу
|
Қаған
|
«Он оқ бұдын»,
бес тайпа дулу,
бес тайпа нушиби т.б.
|
Ішкі талас-тартыс,Қытай империясының қысымы
|
Түркеш қағанаты
|
707-756
жылдары
|
Жетісу, Іле, Шу,
Талас алқаптары
|
Суяб,екінші ордасы – Іле
бойындағы Күнгіт
|
Үш Елік,
Сақал,
Сұлу.
|
Қаған
|
Сары түркеш, қара түркеш, болат, шігіл, ташлық, тухси, азкіші, халаж,барысхан т.б
|
Билік пен жайылым,жер үшін талас.Батыстан араб шапқыншылығы.
Шығыстан Қытай шапқыншылығы.
|
Қарлұқ мемлекеті
|
756- 940
жылдары
|
Жетісу
|
Суяб, Тараз
|
Білге Күл Қадырхан
|
Елтебер, жабғу, қаған(840 жылдан кейін)
|
Үшжігіл, үшбескіл, бұлақ,көкеркін,тухси,
лазана, фаракия т.б.
|
Ішкі талас- тартыс,билік үшін күрес.
|
Қарахандықтар мемлекеті
|
942-1210
жылдары
|
Жетісу, Шығыс Түркістан
|
Батыс хандықта Бұхара,
Шығыс хандықта
Баласағұн
|
Сатұқ,
Боғыра хан
|
Хан
|
Яғма,шығыл,қарлұқ, оғыз,қаңлы,үйсін т.б.
|
Наймандар шапқыншылығы, Хорезмдердің шапқыншылығы
|
Оғыз мемлекеті
|
IX ғасырдың соңы мен XI ғасырдың басы
|
Жетісу мен Қашқардан Ферғанаға дейін және Сырдың орта ағысына дейін
|
Янгикент
(Жаңа Гузия)
|
Әлихан,
Шах Мәлік
|
Жабғу
|
Халаж, жағыра, жарұқ, қарлұқ, имур, баяндұр, қай т.б.
|
Селжұқтармен көп жылғы соғыс.
Ішкі талас-тартыс.
Қыпшақтар соққысы.
|
Қимақ қағанаты
|
IX ғасырдың соңы мен XI ғасырдың басы
|
Солтүстік,Орталық,
Шығыс Қазақстан
|
Имақия
|
|
Жабғу,қаған
|
Эймур, имақ, ажлар,
құман, ланиказ, татар, қыпшақ, баяндұр т.б.
|
Қыпшақтардың күшеюі.Орта Азиядағы көшпелі тайпалар арасындағы қақтығыс
|
Қарақытай мемлекеті
|
1128-1213
жылдары
|
Жетісу
|
Баласағұн
|
Елұй Дашы
|
Горхан
|
Қидандар
|
Найман ханы
Күшліктің қысымы
|
Наймандар мемлекеті
|
X-XIII ғасырлар
|
Орхон мен Ертіс
өзені аралығы,
XIII ғасырдың басында Жетісуға келді
|
Балықты
|
Наркеш Дайын, Күшілік
|
Хан
|
Найман, керей, меркіт және сегіз тайпа
|
1218 жылы монғолдардан жеңіліс тапты
|
Керейлер мемлекеті
|
X-XIII ғасырлар
|
Шығыс Монғолия
|
Солтүстік астанасы- Қатынбалық, оңтүстік астанасы- Хуанхе өзенінің иірімі
|
Тұғырыл
|
Хан
|
Керей, жырқиы, қоңқай, сақау, тұтау, албат, тұңхай, қыркун т.б.
|
Монғолдардан жеңілді
|
Қыпшақ хандығы
|
XI ғасырдан 1219 жылға дейін
|
Дешті- Қыпшақ
(Ертіс пен Днестр аралығы)
|
Оң қанат- Сарайшық, сол қанаты- Сығанақ
|
Табыр хан, Қадыр Бөке, Алып Дерек, Отырар әміршісі, Қайыр
|
Хан
|
Елбөрілі, тоқсоба, иетиоба, дурут, қарлұқ, қимақ, оғыз, құман, башқұрт, жікіл т.б.
|
Ішкі алауыздық. Хорезмдермен қақтығыс. Монғол шапқыншылығы
|
Түрік қағанаты (552-603 ж.)
542 ж.- түрік этнонимі қытай жылнамаларында кездеседі
545 ж.-түрік елі мен қытай арасында бейбіт қарым-қатынас орнады
552 ж.-Бумын жужандарды жеңіп, «елхан» деген атақ алады.
552 ж.- Бүмын қаза болады
570-580 ж. -түріктер шығыста күшті болған
555 ж. - түріктер Арал теңізіне дейін жеткен
581 ж.-қағанаттың өз ішінде соғыстар басталды
603 ж.-Батыс және шығыс Қағанат болып екіге бөлінді
Түрік қағанатының билеушілері Халқы – теле (тирек) тайпалары, «теле»- «түрік» ,30 астам тайпа бол
Бумын – жужандарды жеңді,Түрік қағанатың құрды
болған
Шаруашылығы - көшпелі,жартылай көшпелі мал шаруашылығы
Баспанасы - киіз үй
Діни-нанымы - отқа табыну
Қара-Еске –орхонның жағындағы Букрат тауларында аварларды екінші рет жеңеді
Мұқан қаған (552-554 ж.) –жужандарды бас көтерместей жеңеді,түріктер Ұлы Даланың шығыстағы қожасына айналады,солтүстігінде Саян тайына дейінгй ,ал шығыста Сары өзенге дейінгі қай,қидан,оғыз-татар т.б. тайпаларды бағындырды.қытайлардың бір жағы жылына 100 мың тен жібек төлеп отырды
Тобо қаған-қытайдың екі жағымен де жақсы қарым-қатынаста болды
Иштеми – 10 түмен қолмен ху елін (соғдылықтарды) жаулап алуға аттанады,эфталиттермен соғысып,он жылдан кейін 563-567 ж жаулап алады
Қағанаттың әлеуметтік құрылымы.
Қаған
Қаған сайлаған ұлықтар
Ябғу, шад, елтебер, бұрық, тархан
Бектер
Қара бұдундар
Батыс Түрік қағанаты (603-704 ж.)
Территориясы- оңтүстік-шығысында- Іле,Шу, солтүстік-батысында- Еділ,Кубань, солтүстік-шығысында-
Есіл,Ертіс,оңтүстік-батысында-Тарым,Әмудария
Орталығы – Суяб
Жазғы ордасы – Мыңбұлақ ( Жамбыл облысы)
Халқы- «он тайпа» он-оқ будун
Қоғамдық құрылысы
қаған
ұлық
Қаған руынан шыққан ақсүйектер
Сот істерін атқарған
бектер
«қара бұдундар»
Қарапайым халық
«тат»
құл
шаруашылығы
Мал шаруашылығы
егіншілік
7 ғ. – түріктер жаппай отырықшылана бастайды
Сауда дамыған –Византия,Қытай
Сюань Цзянь – «Қаған жасыл жібектен желбегей шапан киген,оның жанында жүрген нөкерлері де қамқадан желбегей шапандаржамылған,қандай тамаша көрініс»
Ябғу,шад,елтебер
Бұрықтар,тархандардар
Түргеш қағанаты (704-756 ж)
Территориясы- оңтүстік-шығысында- Шаш (Ташкент) қаласынын Шығыс Түркістандағы Бесбалық,Тұрфанға дейін
Орталығы- Суяб
Жазғы ордасы- Күнгіт (Іле бойында)
Халқы – сары,қара түргештер
Шаруашылығы- мал шаруашылығы,егіншілік 704-766 ж – «Түргеш қағанының теңгесі» Таразда соғылған
Түргеш билеушілері
Үшлік
Алғашқы қағаны,қағанатты 20 әкімшілік аймаққа бөлді,7 мың әскер жинады.
706 ж- қаза болды
Сұлу
(715-738)
Орданы Таласқа (Таразға) көшірді.
717 ж- Тан империясына сәтті сапарға барды.
737 ж-қарлұқтармен бірігіп Тоқарстандағы арабтарға соққы берді.навакет қаласында Баға тарханның опасыздығынан қаза болды.арабтар оған «сүзеген», «мүйізді қаған»деп ат қойды.
720-721 ж- Күли шор Соғдыдағы арабтарды қуып шықты.
Тұқарсан Құтшар
Сұлу қағанның баласы,бір-екі жыл билеген,ол туралы деректер жоқ.
748 ж- Қытай Суябты,Шашты басып алды.
751 ж- Атлах шайқасы,қытайлар Жетісудан біржола кетті.
756 ж- қарлұқтар Түргеш қағандығын құлатып,билікті өз қолдарына алды.
Жыпыр
(749-753)
Сұлу қағанның сыртқы саясаты
Жетісудағы соғдылар
Соғдылардың Жетісуға қоныстануы туралы пікірлер.
Қарлұқ қағанаты (756-940)
Құрамы
766-775 ж.- Қашғарияны
|
|