Өмірі мен шығармашылығы:
Әбіш Кекілбаев // Қазақ әдебиетінің тарихы: 10 томдық.9 том.- Алматы, 2005.
***
Абдрахманов С. Сардар. Ділмар. Елдар: Әбіш Кекілбаевтың мәдениет-
танушылығы туралы ойлар // Егемен Қазақстан.- 2009.-18 тамыз.
Дүйсенбиев Е. Парасат: Әбіш Кекілбаев туралы сөз //Ана тілі.- 2009.- 9 сәуір.
Ергөбек Қ. Шұғыл жүрек: (Әбіш Кекілбаев туралы) //Егемен Қазақ-
стан.-2010.-14 сәуір.
Жолдасбеков М.Әулие: немесе Кекілбаев феномені туралы толғаныс
//Егемен Қазақстан.- 2009.-16 қаңтар.
Жүсіп Қ. Әбіштің бір әңгімесі жайлы ой // Ана тілі.- 2009.-3 желтоқсан.
Кекілбаев Ә. Адамға адам болуды үйрететін- кітап: (Жазушы өзінің
шығармашылығы туралы) //Ұлан.- 2009.-22 желтоқсан.
Көмеков Б. Тарихи тұлғаларды танытқан талант : ( Ә.Кекілбаев- тарихшы және деректанушы) //Айқын.- 2009.- 14 тамыз.
Қазақтың сөз қазынасы: ( Әбіш Кекілбаев. Мақалалар) //Егемен Қазақстан.-2009.- 5 желтоқсан.
«Қазақта осындай азаматтар көп болса екен!»: Әбіш Кекілбаев туралы материалдар) // Егемен Қазақстан.- 2009.- 8 желтоқсан.
Қирабаев С. Суреткер: ( Ә.Қирабаев) // Егемен Қазақстан.- 2009.-24 шілде.
Медетбек Т. Шыңырау: (Ә.Кекілбаевтың шығармашылығы жайында)
//Егемен Қазақстан.-2009.-25 тамыз.
Орда Г. Қазіргі қазақ прозасындағы Әбіш Кекілбаев сүрлеуі //Жалын.-2009.- №9.
Өтениязов С. Әбекең жазған тарихи тұлғалар: (Әбіш Кекілбаев 70 жаста) //Таң- Шолпан.- 2009.- №4.
Кенжеахметұлы Сейіт
(1939-2011)
Сейіт Кенжеахметұлы 1939 жылы қаңтар айының 12 жұлдызында Қос-
танай облысы, Жанкелдин ауданы, Қызбел аймағындағы «Сарықопа» деген жерде туған. Қазақ мемлекеттік институтында оқыған. Кейін ҚазМУ-дің журналистика факультетін бітірген. Алғашқы еңбек жолын аудандық «Жаңа өмір» газетінің бөлім меңгерушілігінен бастаған. 1966-1977 жылдары Қос-
танай,Торғай облыстық газеттерінде әдеби қызметкер, бөлім меңгерушісі, жауапты хатшы болып істеді. 1977-1989 жылдары Қазақстан Жазушылар одағының Торғай облысындағы кеңесшісі, 1989-2002 жылдары Торғай облы-
стық «Қазақ тілі» қоғамының төрағасы, Ы.Алтынсарин атындағы Арқалық педагогика институтында доцент, кафедра меңгерушісі болып қызмет атқар-
ды, қазақ әдебиеті тарихынан дәріс оқыды. Астана қаласындағы «Отырар» кітапханасы Ғылыми орталығының ғылыми қызметкері міндетін атқарды.
С.Кенжеахметұлының атын жалпы қазақ оқырмандарына танытқан оның сатиралық шығармалары. Алғаш шағын сықақ өлеңдер мен мысалдар жазудан бастаған ол кейін сатиралық әңгімелер жазуға көшіп, сатираның сара жолына біржола бет бұрды. Оның әңгімелері республикалық газет- журналдарға үздіксіз шығып тұрды. «Тамаша» сияқты әйгілі ойын- сауық отауларының тұрақты авторына айналып, оның шығармаларын әзілкеш әртістер майын тамыза орындайтын болды. Сейіттің сықақ әңгімелерінің нақты өмірмен өзектесіп жататындығы сондай, оның кейіпкерлерінің кейбіреулері өзін «танып қалып» авторға реніш білдіріп, хат та жазып жатады.
Сатира Сейітті үлкен әдебиетке алып келді. Негізінен Сейітті осы сатира өсірді. Жазушының 1967 жылы жарық көрген «Кәрі шеңгелден» басталған сатиралық жинақтары, «Қуырдақ», «Аттеріс», «Сөз семсер», «Тышқан тірлік», «Ел құлағы елу», «Хан барон - на сезон», «Күлкіден айырмасын» және басқа көптеген жинақтарына ұласты. Оның 2008 жылы «Қазіргі қазақ сатирасы» атты жаңа серияның тұңғышы - «Мірдің оғындай» деп аталатын таңдамалы сатиралық өлеңдер мен мысалдар жинағын әдебиеттің осы ақберен жанрындағы еңбегінің бір белесі деп бағалаған жөн.
С.Кенжеахметұлының естігенін ұмытпайтын, қолына түскенін жоғалтпайтын, өз ісі мен қызметіне берілгендік қасиеті құдай берген табиғи дарынымен ұшталып, оны осылайша тағы бір биік белестен көрінуіне жол ашты. Ол қазақ халқының рухани құндылықтарын жинақтаған, мән- мазмұнға бай үш кітап жазып, оны қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде Ыстамбұл, Пекин сияқты қалалардың баспаларынан шығарды. Олар- «Қазақ халқының салт - дәстүрлері», «Қазақтың дархан дастарханы», «Қазақ тұрмысы мен мәдениеті» атты аса көркем безендірілген көлемді жинақтар. Бұл кітаптарды оқыған адамның «қазақтың мәдениеті осындай екен ғой» деп сүйсіне ойға қалары, білген үстіне біле түскісі келіп, қайталай оқыры даусыз. Оқыған сайын қазақ елінің ұлттық ерекшелігі мен қасиеттері терең ашылып, өзгенің ықыласын өзіне тарта түседі. Мұнда айтылмай қалған сөз жоқ сияқты. Ата- бабамыздың ұлы өнер жетістігі - киіз үйден бастап, төрт түлігі, ырымы мен қағидалары, туыстық
атаулары, жөн - жоралғылары, түс көруі, күн, апта, айлардың ерекшелігі, тарихи аңыз- әңгімелері, не керек бәрі- бәрі қамтылған. Содан болар Сейіттің бұл еңбектеріндегі деректерді ғалым мен зерттеушілер кеңінен пайдаланып жүр. Және бір айта кетерлік жәйт, Сейіттің жоғарыда аталған үш кітабы әлемнің 37 еліне таралған. Қазір бұл кітаптарды әр қазақ өз үйінің төрінде ұстайды, сырттан келген құрметті қонақтарына, сыйлы адамдарына сый-сияпат есебінде ұсынады. Аталған кітаптардың үшеуі де Мәскеуде өткен әлемдік және ТМД елдерінің кітап көрмелерінде 2006 және 2007 жылдары жүлделі екінші, үшінші орындарды иеленді.
Алаш қайраткерлері ақталғанда алғашқылардың қатарында қалам тарт-
қандардың бірі де осы С.Кенжеахметұлы еді. Оған оның Алаш ардагерлері А.Байтұрсынұлы, М.Дулатұлы, А.Бірімжанұлыларының әңгімелері мен оқиғаларын жастайынан санасына сіңіріп өсуі септігін тигізді. Сол кездің өзінде оның үйінде Ахмет кітабы болған еді. Есейе келе елдің білікті қарттарынан олар туралы естіп білді. Қазір жазушы архивінде жүзден астам Алаш қайраткерлері туралы құжаттар мен сирек суреттер, түрлі басылымдар бар. Ол сонымен бірге Алаштан бұрын ХІХ ғасырда өткен көрнекті ұлт тұлғалары М.Шорманов, Ш.Уәлиханов, Ғ.Жәңгіров, Ақыт қажы Үлімжіұлы, М.Сердалин, Ы.Алтынсарин, Ж.Бөкеев, М.Сералин және тағы басқа зиялы қауым өкілдері туралы жазып, көпшілік қауымға таныстырды. Мұның сыртында қазақ халқының батыр, би шешендері мен әйгілі адамдары туралы сирек мағлұматтар, ел аузындағы әңгіме, қиссалар, жыр өлеңдер тағы бар. Бұларды жинауға оның араб, латын әрпімен жазылған еңбектерді жақсы оқи білуінің үлкен септігі тиді.
Сонымен қатар С.Кенжеахметұлы қазақтың мысал әңгімелері мен өлең-
дерін құрастырып «Жалын» баспасынан шығарды. Дүние жүзі сатириктері-
нің шығармаларын қазақ тілінде шебер сөйлете білді. Торғай және Арқалық қалаларының Құрметті азаматы, ҚР Білім беру ісінің құрметті қызметкері, көптеген сатиралық кітаптарының авторы.
Шығармалары:
Кенжеахметұлы С. Киіз қазақ: Мысал,сықақ өлеңдер.- Алматы: Жазушы, 1975.
Кенжеахметұлы С. Сөз семсер: Сықақтар мен мысалдар.- Алматы: Жалын, 1977.
Кенжеахметұлы С. Ел құлағы елу: Сықақтар мен мысалдар.- Алматы: Жазушы, 1980.
Кенжеахметұлы С. Айтпады демеңіз: Әзіл – сықақ әңгімелер мен фельетондаржинағы.- Алматы: Жалын, 1981.
Кенжеахметұлы С. Тышқан тірлік: Әзіл- сықақ әңгімелер.-Алматы: Жазушы, 1983.
Кенжеахметұлы С. Мірдің оғы: Сықақ өлеңдер, мысалдар, бірқақпайлар.- Алматы: Жазушы, 1990.
Кенжеахметұлы С. Қазақтың салт- дәстүрлері мен әдет- ғұрыптары.- Алматы: Ана тілі, 1994.
Кенжеахметұлы С. Жеті қазына: Жиған- терген.- Алматы: Ана тілі,
2001.
Кенжеахметұлы С. Туыстық атаулар сыры.- Алматы: Ана тілі, 2003.
Кенжеахметұлы С. Қазақ халқының салт- дәстүрлері. Традиции и обряды казахского народа. Kazakh traditions and customs.- Алматы: Алматыкітап, 2004.
Кенжеахметұлы С. Қазақ халқының салт- дәстүрлері: Фотоальбом.- Алматы: Алматыкітап, 2006.- (Қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде)
Кенжеахметұлы С. Қазақ халқының тұрмысы мен мәдениеті.- Алматы: Алматыкітап, 2006.
Кенжеахметұлы С. Қазақтың дархан дастарханы=Национальная кухня казахов= The Kazakh national cuisine.- Алматы: Алматыкітап, 2007.
Кенжеахметұлы С. Жеті қазына: З кітаптан тұрады.- Алматы: Ана тілі, 2010.
Кенжеахметұлы С. Қазақ халқының қоғамдық- әлеуметтік құрылымы
//Ана тілі.-2009.- 19 қараша.
Өмірі мен шығармашылығы туралы:
Дауылбаева Б. Халық арасында «көшпелі энциклопедия» атанған: Қазақтың көрнекті жазушысы, этнограф Сейіт Кенжеахметтің жары Баянкүл Дауылбаеваменмен сыр- сұхбат // Мәдениет:-2011.- №10.
Дауылбаева Б.Шуақты ізін қалдырған күндер: (Жазушының шығар-
машылығы туралы /сұхбаттасқан О.жақсанов) //Ана тілі.-2011.- 21 шілде.
Жақсанов О. Ғибратты ғұмыр: Қыр елінің «Крыловы» атанған жазушы, этнограф, ғалым С.Кенжеахметов сан қырлы дарын //Мәдениет.-2010.-№11.
Кенжеахметұлы С. Сатираның соқпағы сан алуан: (Жазушы С.Кен-
жеахметұлы туралы) // Жас Алаш.- 2009.-13 қаңтар.
Салғараұлы Қ. Сан өнердің сарбазы: (Жазушы С.Кенжеахметұлы туралы) //Егемен Қазақстан.-2009.-10 қаңтар.
Сейіт Кенжеахметұлы (1931- 2011): Мақалалар //Қазақ әдебиеті.- 2011.-22 сәуір.
Сергек жүретін саңлақтарымыздың бірі еді: (Жазушы Сейіт Кенжеах-
мет туралы) //Алматы ақшамы.-2011.-21 сәуір.
Көбеев Спандияр
(1878-1956)
Спандияр Көбеев 1878 жылы 1 қазанда қазіргі Қостанай облысы, Мең-
діқара ауданы Ақсуат ауылында туған.
Ол Сауытбай ауылында ашылған екі жылдық мектепке 1887 жылы Алтынсариннің тікелей көмегімен алынады. Бұл мектепті 1892 жылы бітіріп, кейін 1895-1997 жылдар аралығында Қостанайдағы орыс- қазақ мектебінде білім алады. 1898-1901 жылдары Қостанай қаласында ашылған мұғалімдер дайындайтын курсты бітіреді де, бастауыш мектепке мұғалімдікке жолдама алады.
С.Көбеев ұстаздық өмірін Қостанайдан мың шақырымдай Ырғыз уезіндегі Кіші деген жерде бастады.
Спандияр Көбеев Ыбырайдың шәкірті ғана емес, оның жолын берік ұстанған, табанды мұрагерлерінің бірі. Ол өзінің шығармашылығында жазушылық қызмет пен педагогиканы ұштастырып жүргізді.
С.Көбеев сол кездегі балалар әдебиетінің өсуіне, дамуына елеулі үлес қосқан жазушы.
Оның «Үлгілі тәржіме» (1910), «Үлгілі бала» (1912) кітаптарына енген өлеңдері мен әңгімелері жасөспірімдерді еңбек пен бірлікке, тату- тәтті ынтымаққа шақырған. Ол әңгімелерінен үлгі, ғибрат алуды ұсынады. С.Көбеев Крылов мысалдарын қазақша ұғымға сай аударған, ол тікелей аударма емес. Қазіргі таңда бұл шығармалардың тәрбиелік мәні зор.
1939 жылы ағарту саласында ұзақ жылдық қызметі үшін Спандияр Көбеев Ленин орденімен марапатталды. 1944 жылы оған «Қазақ КСР-ның еңбек сіңірген мұғалімі» деген атақ беріледі. 1947 жылы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесіне депутат болып сайланады. 1949 жылы екінші рет Ленин орденімен марапатталады.
Ол өмірінің соңғы жылдарына дейін өзінің туған ауылы Ақсуатта он жылдық орта мектепте оқытушы болып жұмыс істеді. 1956 жылы 2 желтоқ-
санда 78 жасында қайтыс болды.
Спандиярдың жазушылық мұрасында елеулі орын алатын шығармасы- «Қалың мал» романы. Роман қазақ әдебиеті тарихындағы қара сөзбен жазыл-
ған алғашқы көлемді шығармалардың бірі. Роман тақырыбы - әйел теңсіздігі мен жастардың бас бостандығы мәселесі. Тақырыпты таңдау және жазу себептері жайлы жазушының өзі былай дейді: «Романды жазуға тағы бір ең басты болған нәрсе - қазақ әйелінің қас жауы, қазақ әйелдерін теңсіздікте, қорлық - зорлықта тұтып, малға теңеген феодалдық салтқа қарсы күрес жүргізу мақсаты еді. Демек, роман арқылы феодалдық шірік салтты әшкере-
леу, қалың халық бұқарасын одан бездіру, әйелдерді азаттық күреске шақыру еді».
ХХ ғасырдың бас кезіндегі халықты отаршылдықтан азат ету, теңдік үшін әлеуметтік күрес кезінде қазақ әйелдерінің тағдыры айрықша көзге түсті. Қалың мал, көп әйел алушылық, әмеңгерлік салттар ескіріп, оған қарсылық молая бастап еді. Теңіне бара алмаған, әйел үстіне тоқалдыққа малға сатылған қыз ғана емес, оның тілектестері - анасы да, жеңгесі де, сіңлісі де, қыздың сүйген жігіті де, жаны ашыр ағайыны да, туған - туысқаны да қыз мұңына қосыла дауыс көтерді. Ол кездегі әлеуметтік теңсіздік мәселесін әңгіме еткенде, ең алдымен әйел мәселесі сөз болатын себебі осында.
Мәселенің демократтық тұрғыдан қойылып, тиянақты шешім табуымен және шығарманың қазақ әдебиетінде бұрын таныла қоймаған таза прозалық роман түрінде жазылуымен «Қалың мал» өз заманындағы басқа шығармалар-
дан оқшау тұрады.
С.Көбеев шығармашылығы, негізінен ХХ ғасырдың бас кезіне жатады. Кеңес өкіметі жылдары ол таза оқытушылықпен шұғылданып, көркем шығарма жазуға келе алған жоқ. Тек ұзақ үзілістен кейін «Орындалған арман» (1951,1954) атты мемуарлық кітап жариялады. Онда жазушы өз басынан кешкен өмірі негізінде Қазақстанда іске асқан қоғамдық өзгеріс, халықтың тіршілік күйін, әлеуметтік жағдайларды суреттейді. Қазақ ауылындағы оқу - ағарту ісінің дамуы жолына тоқталады.
«Орындалған арман» - мемуар болғанда, жазушының жай көргендерін тізбелеу емес - адам образдарына, әртүрлі характерлерге бай көркем кітап. Оны оқып отырғанда, ең алдыменен өзінің көп жылдық өмірін халық қызметіне арнаған, екі дәуірді басынан кешірген, талай қилы кезеңдерден, қалтарысы мол жылдардан өтіп, қазақ халқына адал қызмет еткен, революциядан кейін өз еңбегінің жемісіне ие болып, республиканың көрнекті қоғам қайраткерінің бірі дәрежесіне көтерілген қарт педагог- жазушының бейнесі көз алдыңыздан өтеді. Кітапта Ыбырай Алтынсариннің халықтық қызметін көрсетуге бірсыпыра көңіл бөлінеді.
С.Көбеевтің жазушылық қызметі оның тек ағарту майданында ғана емес, сонымен қатар қазақ әдебиетінің тарихында да елеулі орны бар екендігін анық көрсетеді. Оның ағартушылық, педагогтық және жазушылық еңбегі, негізінен өзі өмір сүрген заман талабынан туды, халықтың рухани тілегіне жауап берді.
Шығармалары:
Көбеев С. Таңдамалы шығармалары.- Алматы: ҚМКӘБ, 1960.
Көбеев С. Екі соқа : Әңгімелер мен мысалдар.- Алматы: Жалын, 1990.
Көбеев С. Қалың мал. Қамар сұлу. Қыз көрелік: Романдар / С.Торай-
ғыров, Т.Жомарбаев.- Алматы: Жалын, 1986.
Көбеев С. Құстың ұясы: Әңгімелер мен мысалдар.- Алматы:Жалы, 1986.
Көбеев С. Орындалған арман: Романдар мен мысалдар.- Алматы: Жазушы, 1988.
Көбеев С. Қалың мал: Роман //Қазақ прозасы: Хрестоматия.3 том. –Алматы,2001.
Өмірі мен шығармашылығы:
Қоңыратбаев Ә.Спандияр Көбеев (1878-1956) // Қоңыратбаев Ә. Қазақ әдебиетінің тарихы.- Алматы,1994.
Спандияр Көбеев (1878-1956) //Қазақ әдебиетінің тарихы.10 томдық: 3 том. ХХ ғ.бас кезі (1900-1917).- Алматы,2006.
Таукин Н. Ағартушы қаламгер: Педагог- жазушы Спандияр Көбеев туралы // Жаңа Сарыарқа.-2008.-№6.
Қабанбай Марат
(1948-2000)
Жазушы Марат Қабанбай Шығыс Қазақстан облысы, Зайсан ауданында туған. ҚазМУ-дің журналистика факультетін 1975 жылы бітірген. 1966- 1968 жылдары аудандық «Достық» газетінде корректор, әдеби қызметкер, бөлім меңгерушісі, 1987-1994 жылдары шығармашылық жұмыста, «Ана тілі» газе-
тінің редакторының орынбасары, 1999 жылдан өмірінің соңына дейін «СолДат» газетінің бас редакторы болды.
Шығармаларының дені балалар мен жасөспірімдерге арналған. Негізгі тақырыбы: заман келбеті, жастардың өмір тіршілігі; идеясы: адамды сүю. «Бақбақ басы толған күн» (1975), «Арыстан, мен, виоленчель және қасапхана» (1977), «Жиһанкез Тити» (1982), «Пысық болдым, мінеки» (1983), «Қала мен қыз бала» (1984) атты повестер мен әңгімелер топтамалары, «Кермек дәм» (1977), «Айшылық алыс жол» (1987) романдары жарық көрді. Шығармалары орыс тілінде «Арыстан, я, виоленчель» (1980), «Вот он я- бывалый» (1986) деген атпен Москвада басылып шықты. Жекелеген туынды-
лары украин, молдован, латыш, неміс тілдеріне аударылған.
Жазушы 52 жыл ғұмыр кешіп дүниеден озды. Аз жасаса да көп іс тындырды. Көркем проза мен публицистикаға қатар құлаш сермеп, екі жанрда да қайталанбас қолтаңбасын қалдырды. Жазушы мұрасын екшеп, мөлшермен қарасақ, ұзын - ұрғасы жеті - сегіз томға жетіп жығылады екен.
Марат - шалғай шет, шекара түбіндегі бұйығы ауылда жетімдік пен жоқшылық тақсіретін көп көріп, қиналып өскен жігіт. Өмірдің батпағынан оны қайсар мінез, қайтпас талабы сүйреп шықты. Бұғанасы қатпай тұрмыс-
тың батпан жүгі белін қайыстырса да мойыған жоқ. Ауру ана, шиеттей іні - қарындастарын асырап бақты. Кеңшардың майлық - сулық жұмысында тері тамшылап жүріп, кешкі мектепте оқыды. Одан соң екі - үш жыл аудандық газетте істеді. Бір сөзбен айтқанда Марат әдебиетке өмірден келді, өз өмірі-
нен өнер жасады. Сондықтан оның шығармалары өмірдің өзіндей шынайы, өң - бояуында жасандылық жоқ, кейіпкерлерінің іс-әрекетіне шүбәсіз ила-
нып, әлдебір танысыңды көргендей, әлдебір жақыныңмен ұшырасқандай жатырқаусыз қауышасың. Бұл тарапта «Кермек дәм», «Айшылық алыс жол» романдары мен тағы басқа әңгіме- хикаяттарынан жазушы тағдырының сілем - сілем іздері қылаң беретінін аңғару қиын емес.
Марат жетпісінші жылдардың орта шеніне қарай әдебиет есігін айқара ашып кірді. Әдепкі жаңа талап, жас таланттар сияқты именіп, төменшіктеген жоқ, нық адыммен екпіндей енді. Бұл уақыт туған әдебиетіміздің туы желбі-
реп, кемеліне келіп дәуірлеп тұрған мерейлі кезеңі болатын. Шеберліктің шалқар көкжиегі ашылып, әлемдік биіктер меңгерілді. Қазақ әдебиетінің алтын ғасырын жасаған ұлы шоғырдың осындай асыл үлгісі тұрғанда жас қаламгердің жұртшылықты елең еткізе қоюы, әлбетте, екіталай нәрсе. Әйтсе де, Марат өзінің алғашқы шығармаларымен –ақ оқушы ілтипатына бөленді. Бірінен соң бірі жарыса жарық көріп жатқан «Жиырма мен жалғыз», «Зая атылған оқ», «Се ля ви», «Бақбақ басы толған күн», «Қала және қыз бала» т.б. әңгіме - хикаялары әдебиетіміздегі жаңа сөз, озық нұсқа еді. Олардың қай - қайсы да өзінің тосын табиғатымен ерекшеленді. Бояуы бөлек, әуен - ырғағы ерек. Марат баяндамайды, әңгімелемейді, сөзбен сурет салады, көзге көрсетеді, ағын - ақ, қарасын - қара ғып, нендей құбылысты болмасын өз шырай - реңімен мөлдіретіп алдыңа тосады, Һәм сонымен қатар езу түрткен шуақты юмор шығарманың өн бойында өріліп отырады. Тақырып ауқымының кеңдігін, көтерілген мәселелердің ділгірлігін былай қойғанда, жазушы шығармаларының басты ерекшелігі деп ең әуелі осы қасиеттерін тілге тиек ету ләзім.
Біздің заманымызда балалар әдебиетін өркендетуге өлшеусіз еңбек сіңірген, жаңа биіктерге көтерген бірден бір ірі тұлғалы классик жазушы Бердібек Соқпақбаев еді. Маратты Бекеңнің ізбасар шәкірті, үлгі- дәстүрін ары қарай дамытушы десек, қателеспеспіз. Қабанбаев кейіпкрлері -70-90 жылдардағы жаңа тұрпатты жас ұрпақ. Бұл қазақ қоғамы дамудың жаңа сатысына көтерілген кезеңі еді. Ғылыми - техникалық прогресс қанатын кеңге жайып, ой - санамызға төңкерістер жасады. Қала мәдениеті тұрмыс- болмысымызға мықтап орнықты. Интеллектісі жоғары, таным –түсінігі дәстүрлі моралдық көзқарасымызбен қабыса бермейтін, бөлек сападағы өзгеше ұрпақ қалыптасты. Марат, міне,осы жаңа адамдардың жыршысы. Солардың жан дүниесіне үңілді, терең бойлап, тұңғиықтан маржан сүзді. Оның модернистік сипаттағы «Қала және қыз бала», терең психологизмге құрылған «Сурет салғым келмейді», «Жиһанкез Тити», «Мұхиттың арғы беті, бергі беті» сияқты шығармалары балалар әдебиетінің қадау - қадау биігі болып қалары сөзсіз.
Жазушының мойыны озық туындыларының бірі – «Арыстан, виоленчель, мен және қасапхана» дейтін хикаяты. Жазушының бұл шығармасы кезінде одақтық « Детская литература» баспасынан жарық көріп, одан әрі Еуропаға сапар шекті, көп ұзамай балалар мен жасөспірімдерге арналған үздік шығарма ретінде халықаралық Г.Х.Андерсен атындағы сыйлық берілді. Марат Қабанбай мұндай мәртебелі сыйлықты иемденген берісі қазақ, арысы иісі түрік әлемінде бүгінге дейін бірден - бір жазушы екен.
Марат шығармашылығының ендігі бір сүбелі саласы - журналистика. Үнемі баспасөз айналасында жұмыс істегендіктен болар, ешқашан публицистикадан қол үзген емес. Еліміз азаттық алған алғашқы аумалы - төкпелі жылдарда қоғам өміріне белсене араласатын ұшқыр да жауынгер жанр - публицистика суырылып алға шықты. Міне, осы тұста Марат көкейінде қабындап, пісіп - жетіліп тұрған көркем дүниелерін қоя салып, журналистикаға білек сыбанып кірісіп кетті. Сарабдал үзеңгілестерімен бірге «Ана тілі» газетінің шаңырағын көтерісті.
Өмірінің ақырғы жылдары қаламгер оппозициялық «СолДат» газетіне басшылық жасады. Екі тізгін, бір шылбыр өз қолына еркін тиген соң, құлашын кең жазып, қоғам өміріне кеңірдектеп енген кеселдерді аяусыз әшкереледі. Ұлтымыз бен рухымызға төніп келе жатқан қатерді алдын - ала болжап, бар дауыспен жаны шырылдай дабыл қақты. Оның «Қазақ, қайда барасың» атты жинағындағы үздік публицистикалық туындыларын қазақ журналистикасының інжу - маржаны десек асыра айтқандық бола қоймас. Марат бұл шығармаларымен ұлттық журналистикамызды жаңа сатыға көтерді, шеберліктің ұтымды үлгілерін көрсетті. Енді Маратша жазу, Маратша сөз саптау үрдіске айналды. Шын мәнінде үлкенді - кішілі журналистеріміздің көпшілігі оны ұстаз тұтты. Марат қайтыс болғанда «Көсемсөздің Қабанбайы» деп қазақ журналистикасының жоқтап, күңіренгені осының айғағы болса керек. (Т. Сәукетай)