Шығармалары:
Исабаев Қ. Баян. Әңгімелер жинағы. – Алматы: Қазмемкөркемәдеб-
бас, 1959.
Исабаев Қ. Жұмбақ үй: әңгімелер мен очерктер. – Алматы: Қазмем-
көркемәдеббас, 1962.
Исабаев Қ. Бетпе-бет: роман. – Алматы: Қазмемкөркемәдеббас, 1963.
Исабаев Қ. Сұңқар самғауы: роман. – Алматы: Жазушы, 1966.
Исабаев Қ. Айқыз: роман.- Алматы: Жазушы, 1967.
Исабаев Қ. Соңғы тәулік. - Алматы: Жазушы, 1969.
Исабаев Қ. Өткелде: роман.- Алматы: Жазушы, 1974.
Исабаев Қ. Жолдас комендант. – Алматы: Жазушы, 1975.
Исабаев Қ. Айқыз: роман. – Алматы: Жазушы, 1977.
Исабаев Қ. Көгілдір қазына. – Алматы: Қайнар, 1978.
Исабаев Қ. Өрде: роман. – Алматы, 1978.
Исабаев Қ. Серт: роман. – Алматы: Жазушы, 1981.
Исабаев Қ. Арна: роман. – Алматы: Жазушы, 1984.
Исабаев Қ. Бақытты сәттер: өмірбаяндық повесть, эссе, әңгімелер. – Алматы: Жалын, 1989. Исабаев Қ. Серт: роман. – Алматы: Жазушы, 1991.
Исабаев Қ. Шоң би: роман: Үшінші кітап. – Алматы: Жазушы, 1993.
Исабаев Қ. Комендант: екі кітаптан тұратын роман. – Алматы: Жазушы, 1998.
Исабай Қ. Берлин «Абайштрассе». – Алматы: Қағанат, 2002.
Исабаев Қ. Мұндайлар болған: повестер. – Астана: Елорда, 2003.
Исабай Қ. Шоң би: трилогия. – Астана: Елорда, 2005.
Исабай Қ. Алғы шепте: новеллалар. – Алматы: Санат, 2005.
Исабаев Қ. Өсиет: романдар. – Астана: Астана-Полиграфия, 2008.
Исабаев Қ. Баянаула балладасы: Радиоповесть ((Қ.Сәтбаев пен У.Черчилль арасындағы әңгіме) //Таң-Шолпан.-2008.-№1.
Өмірі мен шығармашылығы туралы:
Аманжол Қ. Ісі ұлық, өзі кішік Қалағаң немесе жазушы Қалмұқан Исабайдың бейбіт күндегі бес ерлігі хақында //Егемен Қазақстан.-2010.-25 тамыз.
Жақсыбаев А. Қалмұқан Исабаев: (Жауынгер жазушы туралы А.Жақсыбаймен сұхбаттасқан Т.Алдабергенқызы) //Түркістан.-2009.-
7 мамыр.
Ізтілеу Д. «Жанары жалынды жігітке қалай ғашық болмассың!..»:
(Жазушының өмірі мен шығармашылығы туралы оның жарымен сұхбат) //Ана тілі.- 2012.- 19 сәуір.
Исабеков Дулат
(1942)
Жазушы, драматург Дулат Исабеков 1942 жылы 20 желтоқсанда Оңтүс-
тік Қазақстан облысы, Сайрам ауданында туған. 1966 жылы Қазақ мемлекет-
тік университетін бітірген. Қазақ ССР телевизия және радиохабар жөніндегі мемлекеттік комитетінде аға редактор, Қазақ Совет энциклопедиясы редак-
циясында аға ғылыми редактор, «Жұлдыз» журналының бөлім меңгерушісі, «Жалын» баспасында редакция меңгерушісі, Қазақ теледидарының бас директоры, «Жазушы» баспасының директоры, Қазақстан Жазушылар одағы-
ның хатшысы, т.б. жұмыстар атқарған.
Алғашқы әңгімесі «Жолда», «Замандастар» атты жинақта 1963 жария-
ланды. Кейін «Бекет» (1966), «Ащы бал» (1969), «Мазасыз күндер» (1970), «Қара шаңырақ» (1973), «Тіршілік» (1975) повестері мен әңгімелер жинақ-
тары, «Қарғын» (1980) романы басылды. Таңдамалы повестері «Екі жиыр-
ма» (1983) деген атпен жарық көрді. Бірқатар шығармалары орыс тілінде аударылып «Полынь» (1978), «Отчий дом» (1979), «Смятение» (1986), «Новоселье в старом доме» (1986) деген атпен басылды. Жекелеген туындылары венгр, неміс, поляк, чех тілдеріне аударылды.
«Ректордың қабылдау күндері» (1975), «Әпке» (1977), «Ертеңді күту» (1979), «Мұрагерлер» (1982), «Алыстан келген ананас» (1984), «Кішкентай ауыл» (1986), «Анасын аңсаған қыз», «Ескерткіш операциясы», «Ескі үйдегі екі кездесу» т.б. пьесалары республикалық, облыстық театр сахналарында қойылды. Таңдаулы пьесалар жинағы «Жеті желкен» деген атпен 1987 жылы жарық көрді. Жекелеген туындылары бойынша «Гауһар тас» (режиссер Ш.Бейсембаев, 1975), «Дермене» (режиссер А.Әшімов, 1986) «Тауқымет» (режиссер Ұ.Қолдауов) көркем фильмдері түсірілді.
Қазақстан жазушылар Одағының М.Әуезов атындағы сыйлығының (1985, «Мұрагерлер» пьесасы үшін), ҚР Мемлекеттік сыйлығының (1992), Халықаралық ПЕН- клуб сыйлығының лауреаты.
Шығармалары:
Исабеков Д. Бес томдық шығармалар жинағы.- Алматы: Өлке, 2003.
Исабеков Д. Таңдамалы.- Алматы: Жазушы,1993.
Исабеков Д. Қарғын: Роман.,повесть,әңгіме.- Алматы: Жалын,1980.
Исабеков Д. Екі жиырма:Повестер.-Алматы: Жазушы,1983.
Исабеков Д. Екі жиырма:Повестер.-Алматы: Жазушы,1983.
Исабеков Д.Жеті желкен: Пьесалар.-Алматы: Өнер,1987.
Исабеков Д. Ай- Петри ақиқаты: повестер мен әңгімелер.- Алматы: Жазушы,1990.
Исабеков Д. Бонопарттың үйленуі: Әңгімелер.-Алматы: Атамұра,2002.
Өмірі мен шығармашылығы туралы:
Түменбаев Ж. Беташар сөз: (жазушы Д.Исабековтің шығармашылығы туралы) //Исабеков Д. Екі томдық таңдамалы шығармалары.І том.- Алматы, 1993.
Исабеков Д. Ұлт болмаса тіл де, дін де болмайды: (Жазушы өз шығар-
машылығы туралы) / Жас қазақ үні.-2011.- 31 мамыр.
Исабеков Д. Бақыт құсы халықтың басына мың жылда бір- ақ рет қонады: (Жазушымен / әңгімелескен Г.Бектасова) // Түркістан.- 2010.-25 қараша.
Исабеков Д. Жазушылардың жалаң мақтауы жеке басқа табынушы-
лықты күшейтеді: (Жазушымен /Сұхбаттасқан Г.Садықова) //Жас қазақ үні.-2010.-23 шілде.
Исабеков Д. Жамау киім, жарым көңіл балалық шағымды сағынамын да тұрамын..:(Ж.азушымен сұхбат) // Жұлдыздар отбасы.-2009.-№ 15.
Исабеков Д. «Таза әдебиеттің заманы өтіп бара ма деп қорқамын»: (Жазушымен/ сұхбаттасқан А.Мантаева) // Қазақ әдебиеті.-2007.-30 наурыз.
Кенжебай М. Көрегендік пен көркемдік ұштасқанда: (Жазушы Д.Иса-
бековтің «Қоштасу вальсі» пьесасы туралы) // Ана тілі.-2009.-27 тамыз.
Қожабекова Д.Дулат Исабеков драматургияның жанрлық жүйесі //Қазақ тілі мен әдебиеті. -2007.- № 8.
Қожабаева Д. Дулат Исабековтің «Ертеңді күту» пьесасындағы заман-
дастар бейнесі //Қазақ тілі мен әдебиеті.-2007.-№3.
Мауытова Ж. «Қарғын» романындағы образдар жүйесі // Қазақ тілі мен әдебиеті.-2007.-№ 2.
Мауытова Ж. «Қарғын» романындағы замандас бейнесі //Таң-Шол-
пан.-2007.-№ 1.
Таңжарықова А. Исабековтің прозасы //Ақиқат.-2008.-№ 7.
Кекілбаев Әбіш
(1939)
Қазақстанның халық жазушысы (1992) Әбіш Кекілбаев 1939 жылы
6 желтоқсанда Маңғыстау облысы, Маңғыстау ауданы, Оңды аулында туған. Қазақ мемлекеттік университетін бітірген (1962). Еңбек жолын «Қазақ әдебиеті», «Лениншіл жас» («Жас Алаш») газеттерінде бастаған.
Алғашқы өлеңдер жинағы («Алтын шуақ») 1962 жылы жарық көрді.
Содан бері проза, әдеби сын саласында елеулі еңбек етіп келеді. «Бір шөкім бұлт» (1966), «Дала балладалары» 1968), «Тырау- тырау тырналар» (1973), «Бір уыс топырақ» (1975), «Баллада забытых лет» (1979), «Үркер» (1981), «Елең- алаң» (1984), «Мартовский снег» (1985), «Плеяды – созвездие надежды» (1987), «Заманмен сұхбат» (1994), «Азаттықтың ақ таңы» (1998), т.б. әңгімелері мен повестері, эсселер мен романдары, әдеби- философиялық, публицистикалық жинақтары бар. Ол Л.Н.Толстой мен К.Гоццидің, Г.Мопас-
сан мен Г.Ибсеннің, А.П.Чехов пен И.Буниннің бірқатар туындыларын қазақ тіліне аударған. Немістің «Фолькунд Вельт» кітап баспасы жүргізген сауал-
нама хаттамасында оның есімі «ХХ ғасырдың таңдаулы жазушылары» тізіміне енгізілген. «Үркер», «Елең-алаң» романдар циклі үшін 1986 жылы Абай атындағы мемлекеттік сыйлығына ие болды. «Құрмет белгісі» орденінің, Тәуелсіз «Тарлан» сыйлығының иегері (2003).
Басқа да қалам иелері сияқты Әбіште шығармашылық өмірін өлең-
нен бастаған. Кейін басқа жанрларға, әсіресе прозаға ауыса жүріп те мезгіл - мезгіл өлең жазған, көңіл күйін өлең жолдарымен өрнектеген. Алғашқы өлеңдері 1962 жылы «Алтын шуақ» атты жинақ болып басылған. Жастық сезім билеген жастың заманының бейнесі – бұл. Дүниенің жарқын жағы ақынды қуантып, оның көкірегіне нұр құяды, шабытына шабыт қосады. Ол күн сайынғы жаңалыққа үміт артады. Айға ұшқан ұрпақтың сөзін сөйлеп, жер анасына табынады. Оның образдары да өмірдің осы жарқын сурет-
терінен алынады. Жинақта Әбіш басынан кешкен балалық шақтың Ұлы Отан соғысы кезіндегі ауыр суреттерін еске алуға арналған бірсыпыра өлең бар. Олар ұрыс даласынан қайтпаған әке мен заманның ауыртпалығын көтерген ананың жарқын бейнесін зор көркемдікпен, ойшылдықпен, сыршылдықпен ашуға құрылған. Онда әкені сағыну сезімі басым. Ол ойлы суретке түскен. «Көп төрге ілінсе де сұр шинелдер,
Тек қана біздің үйде ілінбеді...
Өзге үйде күлімдеген жомарт бақыт,
Тек қана біздің үйге үңілмеді ...
Өзге үйде тойдың әні шарықтаса,
Булығып қайғы уына біз жыладық» - деген жолдар бұған
дәлел.
Ә.Кекілбаевтың суреткерлігін байқататын өлеңдерінің көбі табиғатқа, туған дала бейнесін танытуға арналған. Олардың суреттері нақты образдардан тұрады. Қыс («Екі бетті қызартып, жіберді тартып жағымнан») күз («Күлмейді күміс бұлақ, бұйығыңқы, күндегі мінезі жоқ, жасып ақты... Алқаптың балбыраған шалғыны жоқ, орнында көк сүмелек мұз қалыпты») бейнелерін суретке түсірген ақын, жазғы түнді, көгілдір аспанды, аспандағы ай суреттерін адам тіршілігімен ұштастыра бейнелейді. Өлең өрнектері мен көркем бейнелерден алынатын ләззат, оқырманды ойға бөлейтін танымдық талғам мен одан туатын тобықтай түйін - бәрі де жарасым табады.
Жазушының тілі бай, образды, ойлы. Оның суреттері де жарқын, нақты.
Әбіш романдары шын мағынасындағы халықтық туынды. Олар ойнап емес, ойлап оқылатын кітаптар. Оларда суреттелетін тарих сабағы негізінен бізге адамгершілік тағылымын ұсынады. Жазушы тарихи фактіні парасатты талдаудан өткізе алған.Сол арқылы тұтас бір кезеңнің әлеуметтік болмыс- бітімін, психологиясын, саяси жағдайын, қайшылықтары мен қайғысын философиялық тереңдікпен көрсеткен. Сондықтан «Үркер» мен «Елең- алаң» - Әбіш Кекілбаевтың ғана емес, қазақ романының үлкен табысы болып саналады. ХІХ ғасырдың алпысыншы жылдарынан басталған қазақ тарихына деген бетбұрыс ұлт тағдырын ойлаған қаламгерлердің ешқайсысын енжар қалдырған жоқ. Халқының өткені мен бүгінгісін барлай отырып, тарихтың ұзақ тартыстарында елдігін, ұлттық намысын сақтап қалған халықтың ерлік күресі көп шығармаларға арқау болды. Солардың ішінде Әбіштің аталған екі романы өз биігімен әдебиет тарихына кірді. Бұл романдарда қазақ елінің жоңғар және басқа көрші халықтар шабуылынан ығыр болып орыс патшалы-
ғынан пана іздеуінің күрделі жағдайларын сөз етеді. Қосылу процесін баста-
ған Кіші жүз рулары үшін де, олардың ханы Әбілқайыр үшінде бұл оп-оңай іске аса қалған дүние емес еді. Басқа елдің отаршылдығынан қашып, екінші елге отар болуға мойынұсыну халық үшін қолайлы емес екенін олар, әрине, білді. Бірақ амалсыздық көндірді. Әбілқайыр өз тобымен ақылдаса, кеңесе келіп, орыс патшалығы қол астына кіру арқылы басқа елдің шабуылынан біраз уақыт тыныс алып, бейбіт тіршілікке көшуді, патшаға бағына отырып, өзінің және елінің хандық құрылымын сақтауды көкседі.
Кекілбаев – ұлттық әдебиетіміздің белді жанрларының барлығында да белсенді қызмет істеген қарымды қаламгер. Поэзиялық, прозалық туындыларымен бірге сын жанрында да көп жазды. Бірақ драматургияға бара қойған жоқ еді. Алайда ол классикалық драматургияны жақсы білді. Оның аудармаларының ішінде В.Шекспирдің «Ромео мен Джульеттасы», «Король Лирі», «Кориоланы», Г.Ибсеннің «Үрейі», К.Гоццидің «Турандот, Қытай ханшайымы», М.Фриштің «Дон Жуанның думаны», Л.Дарконың «Сүйіктім менің, Электрасы», В.Буэроның «Бүгін мейрам, бүгін тойы», М.Кәрімнің «Ай тұтылған түні» сияқты әртүрлі стильдік үлгілер болды. Осыларды аудару үстінде драма жанрының табиғаты мен құпиясын зерттеп білгені хақ. «Абылай хан» атты пьесаның тууына мұның себебі болғаны даусыз.
Жазушының сыншылдық, публицистік еңбектері де авторының жан- жақты білімділігін, өмірді байыпты зерттеп, ол жайлы кең ойлап, терең толғайтын алымды талантын мойындатады. Ол қазақ әдебиетінің ғана емес, халық тарихының, оның мәдениетінің аса үлкен білгірі. Оның сыншылдық ойы ұлт әдебиеті мен мәдениетіне қатысты мәселермен ғана шектеліп қалмайды, оларды әлемдік үлгілермен салыстыра қарап, биік талаптар қоюмен толығады, қолда бардың табысы мен олқысы туралы ой ұсынады. Жазушыны толғандырған әлемдік құбылыстар ішінде А.Пушкиннің, Л.Толстойдың, Ф.Достоевскийдің, А.Чеховтың, Т.Шевченконың және тағы басқа классиктердің мұралары ерекше орын алады. Олар жайлы мақалаларында біздің ұлттық сөз өнерімізде жете зерттелмей келе жатқан классика сабақтары туралы сөз қозғайды.
Сыншы Кекілбаев Абайдың, Жамбылдың, Сұлтанмахмұттың, Сәкен-
нің, Бейімбеттің, Ілиястың, Мұхтардың, Сәбиттің, Ғабит пен Ғабиденнің, Қасымның шығармашылығы жайлы толымды пікірлер айтады. Тәкен, Тахауи, Әбдіжәміл, Олжас, Қалтай, Шыңғыс сияқты ағаларымен қатар өзінің замандастары мен інілері Қадыр, Тұманбай, Мұқағали, Оразбек, Қайрат, Жұмекен, Оралхан, Төлеген шығармашылығын талдайды.
Қазақтың көркем өнерінің аса үлкен қайраткерлері Құрманғазы, Серке, Ахмет (Жұбанов), Роза (Бағланова), Шәкен, Нұрмұхан, Асанәлі, Ыдырыс жайлы жазғандарын оқысаң Әбішті таза өнер сыншысы деп қалар едің.
Жазушы Кекілбаевтың публицистік мақалалары мен жазбалары оның шығармашылығының көлемді бөлігін құрайды. Олар әр кезде жазылған, әр заманның сұранысынан туған. Ол әсіресе, ұлт мүддесіне байланысты мәселеге бей - жай қала алмайды. Жас тәуелсіз елдің атрибутикасы, тіл тағдыры, геральдикасы мәселелерінде ашық та, ашынып та сөйленген сәттерін замандастары жақсы біледі. Оның терең білімнен, шешен сөз саптасынан ел хабардар. Сын сағаттарда өмірлік маңызы бар мәселелерді сүйреп шығар локомотив қызметін талай атқарды.
Соның бір елеулі тұсы ретінде астананы Алматыдан Ақмолаға көшіру жөніндегі Жоғарғы Кеңес мәжілісінде ол шешімді ерекше қуаттағанын айтуға болады. Халық қалаулыларының біразы бұл шешімге қарсы еді. Үндеулер, хаттар таратып, бұл шешімге қарсы дауыс беруге шақырды. Қызу талас туды. Әртүрлі керағар пікірлер де тоғысты. Елбасының астананы жаңа мекенге ауыстыру туралы баяндамасы дәлелді, тиянақты тұжырым болатын. Қазақ халқы үшін өмірлік маңызы бар бұл проблеманы алғашқылардың бірі болып түсінген, бірінші болып қолдаған да Кекілбаев.
Жалпы, қорыта айтқанда, Әбіш Кекілбайұлы еліміздің рухани тіршілігінде болсын, саяси- әлеуметтік өмірінде болсын қайталанбас құбылыс. Ол- феномен. Ол- тұтас әлем. Ол- рухани ұлы тұлға. (Қирабаев С.)
Шығармалары:
Кекілбайұлы Ә. Шығармаларының жиырма томдық толық жинағы.- Алматы: Жазушы, 2010.
Кекілбаев Ә. Екі томдық таңдамалы шығармалар.- Алматы: Жазушы, 1989.
Кекілбаев Ә. Бір уыс топырақ: Роман және повестер.- Алматы: Жазушы,1974.
Кекілбаев Ә. Құсқанаты: Повестер мен әңгімелер.- Алматы: Жазушы, 1978.
Кекілбайұлы Ә. Ұйқыдағы арудың оянуы: (Бір өлкенің бүгініне, өткеніне және келешегіне саяхат).- Алматы: Қазақстан, 1979.
Кекілбаев Ә. Үркер: Роман.- Алматы: Жазушы, 1981.
Кекілбаев Ә. Шыңырау: Роман және повестер.- Алматы: Жазушы, 1982.
Кекілбаев Ә. Елең- алаң: Роман.-Алматы: Жазушы, 1984.
Кекілбаев Ә.Заманмен сұхбат: ой толғамдар.- Алматы: Жазушы, 1996.
Кекілбайұлы Ә.Азаттықтың ақ таңы: (Уақыт мінбесінен айтылған сөз) .- Алматы: Қазақстан, 1998.
Кекілбайұлы Ә. Дүние ғапыл : Өлеңдер мен драма.- Алматы: Арыс, 1999.
Кекілбайұлы Ә. Үркер: Роман.- Алматы: Сөздік- Словарь, 1999.
Кекілбаев Ә. Дала балладалары: екі томдық.- Алматы: Жазушы, 2001.
Кекілбаев Ә. Ханша- дария хикаясы: Балладалар мен роман.- Алматы: Атамұра, 2003.
Кекілбайұлы Ә. Шандоз: Махамбет және қазақтың ұлт- азаттық қозғалысы. Деректі тарихи баян.- Атырау, 2003.
Кекілбайұлы Ә. Шандоз: Деректі- тарихи баян.- Алматы: Арыс, 2004.
Кекілбаев Ә. Махаббат мұнарасы: Роман және хикаят.- Алматы: Раритет, 2005.
Кекілбай Ә. Тіл және тәуелсіздік.- Астана: Ер- Дәулет, 2007.
Кекілбаев Ә. Тәуелсіздік толғауы // Түркістан.-2009.- 24 желтоқсан.