ҚАЛДЫБЕКОВ БЕРІК
Болашақ педагогтарды орта мектеп оқушыларыныњ
дене мғдениетін қалыптастыруѓа дайындау
Педагогика жғне психология магистрі академиялық дғрежесін алу ‰шін дайындалѓан диссертацияныњ
Р Е Ф Е Р А Т Ы
Қызылорда, 2012 ж.
Ж±мыс Қорқыт Ата атындаѓы Қызылорда мемлекеттік мемлекеттік университетініњ педагогика кафедрасында орындалды.
Ѓылыми кењесші: педагогика ѓылымдарыныњ
кандидаты Б.Е.Ақбембетов
Ресми оппоненттер: педагогика ѓылымдарыныњ докторы,
доцент А.Караков
Магистрлік диссертация 2012 жылдыњ 15 маусымында саѓат 9-00-де Қорқыт Ата атындаѓы Қызылорда мемлекеттік университетініњ № 7 оқу ѓимараты, 411 дғрісханада қорѓалады.
Реферат 2012 жылы «10 » мамырда таратылды.
Кіріспеде зерттеудіњ кµкейкестілігі, магистрлік диссертация тақырыбыныњ тањдалуы негізделді, ѓылыми аппараты: зерттеудіњ нысаны, пғні, мақсаты, міндеттері, ѓылыми болжамы, жетекші идеясы, ғдіснамалық негіздері, ғдістері, зерттеудіњ ѓылыми жањалыѓы, теориялық жғне практикалық мғнділігі кµрсетілді. Қорѓауѓа ±сынылатын қаѓидалар т‰зілді, зерттеу нғтижелерініњ сынақтан µтуі мен ендірілуі сипатталды.
«Болашақ педагогтарды орта мектеп оқушыларыныњ дене
«Болашақ педагогтарды орта мектеп оқушыларыныњ дене мғдениетін қалыптастыруѓа дайындаудыњ тғжірибелік-эксперименттік ж±мыстар»
атты екінші бµлімде болашақ дене тғрбиесі педагогтарыныњ орта мектепте ж±ргізген іс-ғрекеттік ғдістемелік ж±мысы, ғдістемелік ж±мыс т‰рлері, жалпы орта мектептерде оқушылардыњ дене мғдениетін қалыптастырудыњ мазм±ны анықталды, оқушылардыњ дене мғдениетін қалыптастырудыњ ғдістемесі негізделді, оныњ тиімділігін тғжірибелік-эксперимент ж‰зінде тексеру нғтижелері сипатталды.
Қорытындыда зерттеу ж±мысыныњ негізгі нғтижелері талданып, оларды пайдалануѓа байланысты ѓылыми-ғдістемелік ±сыныстар берілді.
Зерттеу ж±мысыныњ µзектілігі. Қазақстан Республикасыныњ ғлемдік µркениетке, демократиялық дғст‰рге µту жаѓдайында адамзат қоѓамыныњ ѓасырлар бойы жинақтаѓан жалпы қ±ндылықтар м±расына ден қоюы, рухани-адамгершілік негізінде дене тғрбиесін жғне спортты сабақтастықта дамытып, салауатты µмір с‰ру даѓдылары арқылы дене мғдениетін қалыптастырудыњ µзектілігі артуда. Б±л мғселе Президентіміз Н.Ғ. Назарбаевтыњ «Қазақстан - 2030» баѓдарламасында, ҚР «Білім туралы» Зањында, «Қазақстан Республикасы Туризм жғне спорт министрлігініњ 2009–2011 жылдарѓа арналѓан стратегиялық жоспарында» білім беру ж‰йесініњ басты міндеттерініњ бірі ретінде кµрініс тапқан.
Жалпы орта мектептердегі дене тғрбиесін озат тғжірибені ±лттық жғне жалпы адамзаттық қ±ндылық қаѓидаларымен байланыстыра зерттеу – б‰гінгі к‰н талабынан туындап отырѓан педагогика ѓылымыныњ міндеттерініњ бірі.
Б‰гінгі жања заман талабына сғйкес дене мғдениетініњ мғнін қарастыру – б±л адамды µзі µмір с‰рген ортаныњ жемісі ѓана емес, сол ортадаѓы дене мғдениеті, адамгершілік қарым-қатынасы ғрекетімен кµрінетін субъект деп танылуымен айқындалады.
Дене мғдениетініњ ғлеуметтік жғне қоѓамдық қ±былыс есебінде дене тғрбиесініњ қалыптасуы мен дамуыныњ негізгі зањдылықтарын, оныњ қызметін танып, білудіњ қажеттілігі білім мен тғрбие талаптарына сғйкес жалпы орта мектеп оқушыларыныњ дене тғрбиесін жетілдіру ‰шін қажет. Дене мғдениеті тек мектептегі дене тғрбиесі сабаѓында ѓана емес, ол сабақтан тыс уақытта денсаулыққа байланысты қажетті шаралар ж‰йесі екенін ескерсек, қазіргі кезењдегі жалпы орта мектептерде дене тғрбиесі мектеп оқушыларыныњ денсаулықтарын ныѓайтумен қоса, олардыњ бойындаѓы биологиялық-психологиялық қажеттіліктердіњ жан-жақты жетілуіне, µмірге белсенді ±станым мен ізгілікті қатынастарын дамытуды кµздейді. М±ндай мањызды ғдістеме оқу пғні ретінде жетекші рµл атқаратын, дене тғрбиесі пғнін оқыту ‰рдісінде мектеп оқушыларында дене мғдениетін қалыптастыру ‰дерісіне тікелей байланысты.
Дене мғдениетін қалыптастыру мғселелерін шыѓармашылық т±рѓыда шешуде, қазіргі µмір жаѓдайында инновациялық ‰дерістер мен жањашыл баѓыттарды дер кезінде мењгере отырып, тғжірибеге сын кµзбен қарап, дене тғрбиесі міндеттерін ж‰зеге асырудыњ мањыздылыѓы артуда.
Жалпы білім беретін мектептіњ алѓашқы сатысы - бастауыш мектеп оқушыларыныњ дене тғрбиесініњ қалыптасуын зерттеуде Ш.Ахметова, К.Б.Бозжанова, О.С.Богданов, А.Д.Вишневский, Р.М.Қоянбаев, П.Ф.Лесгафт, М.Т.Тғнекеев, Б.Т.Тµтенаев, Б.А.Тойлыбаев, Ш.Б. Оразовтар айтарлықтай ‰лес қосты.
Жеке т±лѓаны қалыптастыруда дене мғдениетініњ алатын орнын жғне оныњ қолдану жолдарын, ±лттық қимыл-қозѓалыс ойындарын мектепте қолдану жолдарын зерттеген ѓалымдар: Т.Ж.Бекбатчаев, Ғ.Б‰ркітбаев, Б.Д.Мотукеев, А.Х.М±ханбаева, Ж.М.Тµлегенов, М.Б.Сапарбаев, Ж.К.Оњалбек, Е.Саѓындықов болды.
Денсаулықты сақтау жғне ныѓайту кµптеген зерттеулерде дене тғрбиесі пғні сабақтары жғне спорттық оқу-жаттыѓу сабақтарымен байланыстырады.
Жалпы орта мектептерде оқушылардыњ дене мғдениетін қалыптастырудыњ белсенді т‰рінде мектеп оқушыларыныњ дене тғрбиесі сабаѓында жетілдіру мғселесіне А.К.Атаев, Қ.И.Адамбеков, Ю.С.Жилко, Д.В. Биданов, Ж.Егізбаев, С.Тайжанов жғне т.б. ењбектерін арнаѓан.
Сонымен бірге, оқушылардыњ спорттық қызметтегі туындаѓан мғселелері ѓылыми-педагогикалық зерттеулерде кешенді, қ±ндылық тғсілдері т±рѓысынан µзініњ кµрнекті орнын тауып келеді. Оқушылардыњ спорттық іс-ғрекетке деген қатынасы аз зерттелген µзекті мғселе ретінде қалып отыр. Б±л мғселе М.Я.Виленский, Г.С.Туманян, Е.Қ.Уанбаевтардыњ ѓылыми зерттеулерінде арат±ра қозѓалады. Дене мғдениеті қ±ндылықтарынан студенттердіњ баѓдар алуы жайлы мғселені Р.Ф.Кабиров, Л.Х.Магомадова ењбектерінде зерттеді. Жас жеткіншектердіњ дене мғдениеті қ±ндылықтарынан баѓдар алу мғселелерін К.А.Матвийчук, С.Тайжанов, А.Қарақов жғне т.б. ѓалымдар зерттеген.
Дене тғрбиесі мен спорттыњ жекелеген ғлеуметтік мғселелеріне зерттеулерін арнаѓан ѓалымдар: М.Т.Таникеев, В.И.Столяров, А.О.Мильштейн, А.В.Мартыненко, М.Н. Кошаев, Б.Қ.Мухамеджанов жғне т.б. болды.
Спорт психологиясы жµніндегі спорттық ортада қандай нғтиже беретіндігін білу мақсатында ѓылыми ењбектерді атап µтуге болады: Л.А.Петровская, В.А.Крутецкий, В.Л. Марищук, Е.П Ильин, А.В. Петровский, Б.К Қаражанов, Т.А.Ақпаев, М.І.Адамбеков, Ғ.Ж Тастанов, И.И.С‰лейменовтыњ ењбектері арналѓан.
Зерттеу ж±мысыныњ мақсаты – Болашақ педагогтарды орта мектеп оқушыларыныњ дене мғдениетін қалыптастырудыњ теориялық т±рѓыда негіздеу жғне оныњ ғдістемесін тғжірибелік-эксперименттен µткізу, қортындысын шыѓару.
Зерттеу ж±мысыныњ нысаны – Жоѓарѓы оқу орныныњ дене шынықтыру жғне спорт мамандыѓы жғне білім беретін мектептердіњ оқу ‰рдісі.
Зерттеу ж±мысыныњ пғні - Жоѓарѓы оқу орныныњ дене шынықтыру жғне спорт мамандыѓы жғне орта мектептерде оқушылардыњ дене мғдениетін қалыптастыру даярлыѓы.
Зерттеу ж±мысыныњ ѓылыми болжамы – егер болашақ дене тғрбиесі педагогтары мектеп оқушыларыныњ дене мғдениетін қалыптастырудыњ б‰гінгі жаѓдайы мен м‰мкіндіктерін айқындап, оқу ‰дерісі мен сыныптан тыс ж±мыстарда, спорт т‰рлері бойынша ‰йірмелерде, оқушылардыњ µз беттерінше денені шынықтырып, дене мғдениетін қалыптастыратын арнайы ғдістемелерді қолданылса, онда дене тғрбиесі жғне спортқа қызыѓушылық оқушылардыњ денесін шынықтырумен қатар, денсаулыѓы ныѓайып, дене бітімін жақсартады, салауатты µмір салты мен дене мғдениетін қалыптастыруѓа, дене тғрбиесі жғне спортқа қызыѓушылықтыњ теориялық материалын терењ мењгеруге, жалпы орта мектеп оқушыларында дене мғдениеті қалыптасып, дені сау болып тғрбиеленеді, µйткені дене тғрбиесі сабаѓы мен спорт ‰йірмелері сабақтан тыс тыныс тіршілігіне оњ ықпал жасай алады.
Зерттеу ж±мысыныњ міндеттері:
1. Болашақ педагогтар орта мектеп оқушыларыныњ дене мғдениетін қалыптастырудыњ теориялық т±ѓырларын анықтау.
2.Зерттеу мғселесініњ б‰гінгі жаѓдайы мен оны дамытудыњ м‰мкіндіктеріне сғйкес, орта мектептерде оқушылардыњ дене мғдениетін қалыптастырудыњ моделін жасау.
3.Орта мектептерде оқушылардыњ дене мғдениетін қалыптастырудыњ мазм±нын анықтай отырып, оны оњтайлы қалыптастырудыњ ғдістемесін негіздеу.
Зерттеу ж±мысыныњ жетекші идеясы. Болашақ педагогтарды орта мектептерде оқушылардыњ дене мғдениетін қалыптастыру мғселесі негізделген, болашақ жас ±рпақты салауаттылық пен дене тғрбиесін рухани т±тастықта қарастыратын оқу-тғрбие ‰дерісі еліміздіњ жарқын болашаѓына сеніммен қарауѓа м‰мкіндік береді.
Зерттеу ж±мысыныњ теориялық жғне ғдіснамалық негіздерін: т±лѓаныњ ғлеуметтік мғні туралы философиялық теориялар, зањдылықтар, тғрбие теориясы; жеке т±лѓаны дамыту ілімдері, психологиялық т±жырымдар мен қазіргі жетекші педагогикалық қаѓидалар: салауаттылық, демократиялық, кешендік, бірт±тастық, ж‰йелілік, мектептегі оқу ‰дерісін басқару, дене тғрбиесі теориясы мен ғдістемесі саласындаѓы ѓалымдардыњ ењбектері қ±райды.
Зерттеу ж±мысыныњ кµздері. Зерттеу ж±мысы мғселесі бойынша философтардыњ, педагогтардыњ, психологтардыњ жғне дене тғрбиесі бойынша мамандардыњ ѓылыми ењбектері, ресми материалдар мен қ±жаттар (ҚР Конституциясы, ҚР “Қазақстан - 2030” даму стратегиясы, ҚР “Білім туралы” Зањы, “Дене тғрбиесі” т±жырымдамасы т.б.), «Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудыњ 2005-2010 жылдарѓа арналѓан мемлекеттік баѓдарламасы», «Қазақстан Республикасы Туризм жғне спорт министрлігініњ 2009-2011 жылдарѓа арналѓан стратегиялық жоспары», «Қазақстан Республикасы Білім жғне ѓылым министрлігініњ 2009–2011 жылдарѓа арналѓан стратегиялық жоспары», оқу-ғдістемелік ғдебиеттер, мерзімдік баспа материалдары, педагогикалық іс-тғжірибелер.
Зерттеудіњ ж±мысыныњ ғдістері. Зерттеу мғселесі бойынша философиялық, педагогикалық, психологиялық, ғлеуметтану, дене тғрбиесі жғне спорт салаларындаѓы ѓылыми, ғдістемелік ењбектерге теориялық талдау жасау; жалпы білім беретін орта мектепте с±рақ-жауап, ғњгімелесу, сауалнама ж‰ргізу ғдістері жғне тғжірибелік-эксперимент ж±мысы.
Зерттеудіњ ж±мысыныњ ѓылыми жањалыѓы жғне теориялық мғнділігі:
2. Болашақ педагогтар орта мектеп оқушыларыныњ дене мғдениетін қалыптастырудыњ б‰гінгі жаѓдайлары мен оны дамытудыњ м‰мкіндіктері сараланып, орта мектеп оқушыларыныњ дене мғдениетін қалыптастырудыњ моделі жасалынып, µлшемдері мен кµрсеткіштері негізделді.
3. Болашақ педагогтар оқушылардыњ дене мғдениетін қалыптастырудаѓы зерттеу нғтижелері тғжірибелік-эксперимент негізінде тиімділігі дғлелденді.
Қорѓауѓа ±сынылатын негізгі қаѓидалар:
- болашақ дене тғрбиесі педагогтар орта мектептерде оқушылардыњ дене мғдениетін қалыптастырудыњ теориялық негіздері µзекті мғселеніњ тарихи-педагогикалық мғні мен мазм±нын айѓақтайды;
-оқушылардыњ дене мғдениетін қалыптастырудыњ қ±рылымдық-мазм±ндық моделі - зерттеудіњ ѓылыми-ғдістемелік негізделуіне т±ѓырлы сипат береді;
- болашақ дене тғрбиесі педагогтар дене тғрбиесі пғнін оқыту арқылы оқушылардыњ дене мғдениетін қалыптастырудыњ нақты шарттар негізінде (мазм±ндық, ±йымдастырушылық, ғдістемелік) ж‰зеге асырылуы;
- оқушылардыњ дене мғдениетін қалыптастыру ғдістемесі тғжірибелік-эксперимент ж±мыстарыныњ кешені, ѓылыми негізделген ғдістемесі арқылы дғйектеледі.
Зерттеу ж±мысыныњ базасы: тғжірибелік-эксперимент ж±мыстары Қызылорда облысы Қазалы ауданындаѓы №98 жғне №24 орта мектептерінде µткізілді.
Магистрлік диссертацияныњ қ±рылымы. Зерттеу міндеттерін шешу кіріспеден, екі бµлімнен, қорытындыдан, пайдаланылѓан ғдебиеттер тізімі мен қосымшалардан т±рады.
Қорытындыда зерттеу ж±мысыныњ негізгі нғтижелері талданды.
НЕГІЗГІ Б¤ЛІМ
Біздіњ қоѓамныњ жаѓдайы, оныњ интеллектуалдық, адамгершілік жғне т.б. ғлеуеті µскелењ ±рпақтыњ білімі мен тғрбиесініњ сапасына байланысты.
Педагогикалық-психологиялық ғдебиеттерде педагогтыњ т±лѓалық - кғсіби дамуы мектеп оқушыларыныњ кғсіби-педагогикалық баѓдарлануын, педагогикалық оқу орындарындаѓы болашақ м±ѓалімдердіњ даярлыѓын, бітірушілердіњ шынайы педагогикалық тғжірибеге бейімделуін, тғжірибеніњ жинақталуына байланысты педагогикалық шеберліктіњ жетілдірілуін қамтитын ‰здіксіз процесс ретінде қарастырылады.
Қазақстан Республикасыныњ Президенті Н.Ғ.Назарбаевтыњ «Қазақстан – 2030» Қазақстан халқына Жолдауындаѓы «Қазақстан м±раты» деп аталатын бµліміндегі «2030 жылы Қазақстан Орталық Азия Барысына айналады жғне µзге дамушы елдер ‰шін ‰лгі болады, біздіњ бабаларымыз бен немерелеріміз µз ±рпаѓыныњ жауапты да жігерлі, білім µрісі биік, денсаулыѓы мықты µкілдері болады. Олар бабаларыныњ игі дғст‰рлерін ақтай отырып, қазіргі заманѓы нарықтық экономика жаѓдайында ж±мыс істеуге даяр болады. Олар бейбіт, абат, жылдам µркендеу ‰стіндегі, к‰ллі ғлемге ғйгілі ғрі сыйлы µз елініњ патриоты болады» - деген мақсатынан шыѓып отырса керек.
Сондықтан зерттеуіміздіњ негізініњ бірі ѓалым М.Тғнекеевтіњ педагогикалық идеялары қарастырылады. М.Тғнекеевтіњ м±раларындаѓы архивтік деректерге с‰йене отырып, оқытушыларѓа арналѓан педагогикалық идеяларды топтастырып, оқытушыныњ жеке бас ерекшелігіне, оныњ болашаққа ±мтылѓан ѓылыми-педагогикалық т±рѓыдан ±рпақ тғрбиелеуші т±лѓа ретінде танытуын қарастырдық.
Біздіњ қоѓамымыздыњ µскелењ мғдениеті мен экономикалық жғне ғлеуметтік прогресс жаѓдайында қазіргі ±лттық мектептіњ зор мањызы бар. Қоѓамымыздыњ басты міндеті ретінде елімізде ѓылыми-техникалық прогресті жеделдету, ғлеуметтік-экономикалық µзгерісті т‰бегейлі ж‰зеге асыру қажеттілігі туып отыр. М±ндай ауқымды міндеттерді шешуде жоѓарѓы оқу орындарыныњ ролі зор. Ал жоѓары оқу орындарындаѓы б‰кіл педагогикалық ‰рдістіњ ж‰зеге асуы ол оқытушыныњ қолында.
Осыѓан байланысты жоѓары оқу орындарында оқу пғні ретінде дене шынықтыру тарихын мењгертудіњ болашақ оқытушылардыњ, жаттықтырушы маман ретінде қалыптасуында алатын орны зор. Дене шынықтыру тарихы м±ѓалімніњ жалпы педагогикалық м±раларѓа деген қарым-қатынас жасауды ‰йренуі, оқыту мен тғрбиелеудіњ теориясы жғне практикасыныњ дамыту процесі жайлы, ғрбір тарихи дғуірдегі ѓылыми білім дењгейі жғне қоѓамныњ ғлеуметтік-экономикалық қ±рылымыныњ жаѓдайлары жайлы анық кµрініс береді. Осы орайда, бірінші тарауда ѓалымдардыњ ењбектерініњ қазіргі тањдаѓы жоѓары оқу орындарындаѓы қолданысқа енуіне байланысты педагогикалық ғдебиеттерге қысқаша сипаттама берілді.
«Дене мғдениеті» деген ±ѓым жалпы мғдениеттіњ жеке бір бµлігі болѓандықтан «мғдениет» жғне «дене мғдениеті» ±ѓымдарына сипаттама беруді жµн кµрдік.
Ѓалымдардыњ ењбектерінде «мғдениет» ±ѓымына берілген анықтамаларды зерделей келе, мғдениетті «қоѓамныњ жғне адамныњ т‰рлендіруші іс-ғрекетініњ барлық т‰рініњ жиынтыѓы жғне нғтижесі» екендігін айқындап, оныњ адамѓа тғн сипатына байланысты кµрінісін тµмендегідей етіп белгілеуге болады: іс-ғрекетті ±йымдастыру т‰рлері; адамныњ шыѓармашылық к‰ші мен қабілеті; адамныњ қоѓамдаѓы даму дењгейі; адамныњ µзін жғне қатынастарын жасау ‰дерісі; адамныњ рухани игіліктері.
Ѓылыми т±рѓыда мғдениет ±ѓымына нақты т‰сінікті Ю.Л.Ожегов берген. Ол «мғдениет – ғлеуметтік қ±ндылықтарды игеру мен дамытудаѓы адамдардыњ шыѓармашылық қызметініњ тғсілі мен нғтижесі, ол арқылы қоѓам мен жеке адамныњ біркелкі дамуы қамтамасыз етіледі» дейді.
Б±л жаѓдайда мғдениет µндірістік, саяси жғне т.б. қызметтіњ ерекше т‰рі ретінде қарастырылмайды, олардыњ кез-келгенініњ сапалық кµрінісі ретінде қарастырылады. Ғ.К.Ғбілдаев µзініњ ѓылыми ењбектерінде – «Мғдениет қоѓамдық µмірдіњ, адамдардыњ µмірініњ жеке шењберініњ бµлігі ретінде болмайды. Ол қоѓамдық µмірдіњ барлық сферасына оныњ сапалық сипатына тғн» деп жазады, (кесте 1).
Кесте 1. – «Мғдениет» ±ѓымыныњ мазм±ны
Адам т±лѓасыныњ мғдениеті – б±л оныњ мањызды, материалдық жғне рухани қ±ндылықтарды қ±ру мен т±тынудаѓы шыѓармашылық қызметінде қолданатын ғдісініњ жоѓарѓы даму дењгейі. Адамныњ негізгі к‰ш-қуаты тек оныњ қызметінде, ењ алдымен ењбек нғтижесінде кµрінеді. Тек қана, ењбек іс-ғрекеті арқылы адам қоѓамѓа µзгеріс енгізе алады жғне µзініњ к‰ші мен қабілетін іс ж‰зінде кµрсете біледі. М±ндай іс-қимылды педагогикалық зерттеулерде «мғдени ғрекет» деп т‰сіндіріледі.
Жалпы орта мектептердегі «Дене тғрбиесі» пғнініњ мақсаты ғлі к‰нге дейін толықтыруды қажет етеді, осыѓан орай оныњ ѓылыми негізделген баѓыт-баѓдарын жасау қажеттілігі туындайды. Осы баѓыттаѓы ізденістердіњ тиімдісі дене мғдениеті т±рѓысынан зерттеу болып табылады. Ғрине, мғдениет теориясыныњ қ±былыстары жғне олардыњ т‰рлеріне сай, жасалып жатқан қандай да теориялық ережелер, т±жырымдамалар кµп жғне олар ғлі де ж‰ргізілу ‰стінде.
«Дене мғдениеті» деген ±ѓым жалпы мғдениеттіњ жеке бір бµлігі, т±жырымдап айтқанда дене мғдениеті жалпы халық мғдениетініњ қ±рамдас бір бµлігі болып, қоѓамныњ материалдық, рухани қ±ндылыѓыныњ жиынтыѓын қ±рап, ол адамдардыњ дене шынықтыру ж‰йесін жетілдіру ‰шін қ±рылып жғне оларѓа қызмет етуі тиіс (кесте 2).
Кесте 2. – «Дене мғдениеті» ±ѓымыныњ мазм±ны
Дене мғдениеті - қоѓамдық µмірдіњ µзге салаларымен байланысты, ғрт‰рлі функциялар атқаратын к‰рделі қоѓамдық қ±былыс болып табылады. Сондықтан, адамныњ жан-жақты жарасымды жетілуіне негіз болып табылатын дене мғдениеті жµнінде айтқанда біздіњ назарымызды оныњ спицификалық мањызы - дене тғрбиесі, жеке адамды қалыптастыруда ‰лкен рµл атқаратын денені шынықтыруѓа ѓана аударып қоймайды. Б±л дене тғрбиесін зерттеуші ѓалымдар айтатындай, адамныњ дене тғрбиесін жетілдіруге баѓытталѓан педагогикалық қызмет аясын ѓана емес, сонымен бірге жеке адамныњ ењбек, мінез, ақыл, ой, эстетикалық, отан с‰йгіштік, саяси тғрбиесін де қамтуы тиіс [32,33,34]. Ол мғдениеттіњ бір т‰рі ретінде қандайда бір дене кµріністеріне жатқызылмауы керек, оныњ элементтерін т±тас к‰йінде білдіруі тиіс. Б±л, біз жоѓарыда жасаѓан зерттеу феноменініњ сан қырлылыѓы жµнінде жасаѓан қорытындылардыњ д±рыстыѓын дғлелдейді.
Осы заманѓы дене мғдениеті қалыптастырудыњ ғдісі мен тғсілін жетік мењгерген педагогтыњ µзініњ жеке т±лѓалылыѓыныњ тғрбие беруде мањызы орасан зор. Ол µсіп келе жатқан жасµспірім ±рпақты дене даярлыѓыныњ тез жетілуіне ењ тиімді м‰мкіндіктерді жасайды, адамдардыњ ғлеуметтік жғне психологиялық с±раныстарын нақты т‰рде қанаѓаттандырады. М±ндай педагогтар µзініњ оқушыларына к‰нделікті дене шынықтыру жаттыѓуларымен ш±ѓылдануды, µз мамандыѓы мен пғніне деген с‰йіспеншілігін арттыруды ‰йретеді, µз шғкірттерін жеке-жеке жақсы білуге тырысады, д‰ние танымы мен адамгершілік кескінін қалыптастырады.
Болашақ дене мғдениеті жғне спорт саласыныњ маманы кењ де, терењ білімді мењгеруі керек. М±ны, қазіргі µмірдіњ б‰кіл ‰рдісі мен ғдеп-ѓ±рпы талап етеді. Дене мғдениеті ‰дерісі кезінде ғрт‰рлі жастаѓы жғне дене дамуыныњ ғрт‰рлі дғрежесіндегі адамдармен сабақ µткізуге тура келеді, сондықтан білім беру жғне дене мғдениеті ±йымдары ж‰йесініњ барлық бµліміндегі ж±мысқа олар дайын болуы керек.
Кесте-3. Болашақ дене мғдениеті педагогтарыныњ кғсіби дайындау ж‰йесі
Дене м‰мкіндіктерініњ баѓытталуы жғне мазм±ны дене мғдениетініњ ғлеуметтік қаѓидаларымен айқындалады. Қоѓамныњ тарихи даму барысында қалыптасқан б±л қаѓидалар балалардыњ дамуыныњ практикалық негізін қалайды (қ±ралдар, ғдістер жғне педагогикалық ғсер етуді ±йымдастыру т‰рлерін іріктеп алу).
Білім беру ж‰йесінде дене тғрбиесініњ негізгі мақсаты ретінде орта мектеп оқушыларыныњ дене мғдениетін қалыптастыру мғселесі кµрсетілуде. Б±л мақсат ‰здіксіз білім беру ж‰йесініњ жекелеген бµліктерініњ сабақтастық принципін бейнелейді; онда мғдениет аясында жеке толыққанды µмірдіњ субъектісі сапасында µзін-µзі анықтауѓа баѓытталѓан перспективамен оқыту идеясы да айтылѓан. Осындай бірлескен мақсатпен осы мғдениеттіњ индивидте, оныњ жалпы мғдениетініњ бµлшегі ретінде дамытудыњ шикізаты болып мектеп оқушыларында дене мғдениетін қалыптастыру алынады.
Мектеп оқушыларыныњ дене мғдениетін қалыптастыруынан оныњ жалпы мғдениетініњ барлық қ±рылымдық элементтері кµрінеді: жеке т±лѓа ретіндегі мғдени дамуыныњ дењгейі; осы дењгейге жету тғсілдері; мғдениет дењгейініњ жетістіктерін кµрсететін ғр т‰рлі іс-ғрекеттер.
Орта мектептерде оқушыларыныњ дене мғдениетін қалыптастыру т±тасымен оныњ жас ерекшелік жғне басқа да қасиеттерімен сғйкес дене сапасы, қабілет, м‰мкіндік ж‰йелерін дамытудыњ ењ жоѓарѓы дғрежесіне мақсатқа баѓытталѓан, біртіндеп жғне бірізді жақындау дегенді білдіреді.
Болашақ педаготарды орта мектеп оқушыларыныњ дене мғдениетін қалыптастырудыњ б‰гінгі жаѓдайы мен м‰мкіндіктерін теориялық, ѓылыми-ғдістемелік т±рѓыда зерделей отырып, оқушылардыњ дене мғдениетін қалыптастыру моделі айқындалды (кесте 4).
Дене мғдениеті
Қимыл-қозѓалыс іс-ғрекеті, қимыл-қозѓалыс баѓыты (қажеттілік, қызыѓушылық, µмір стилі, мотивтер)
Сенім
Се
з
і
м
следующая страница >>