Шығармалары:


Мырзабеков К. Көктем көкжиегі: Өлеңдер.- Алматы: Жазушы, 1978.

Мырзабеков К. Сәруар: Өлеңдер.- Алматы: Жалын, 1980.

Мырзабеков К. Революция перзенттері: Өлеңдер.- Алматы: Жазушы, 1980.

Мырзабеков К. Замандас сыры: Жыр кітабы.- Алматы: Жазушы, 1982.

Мырзабеков К. Қасиетті қас қағым: Өлеңдер мен поэма.- Алматы: Жазушы, 1985.

Мырзабеков К. Балалық шақ балладалары: Балладалар, поэмалар, өлеңдер.- Алматы: Жалын, 1986.

Мырзабеков К. Тың туралы толғау. – Алматы: Қайнар, 1987.

Мырзабеков К. Іңкәр дүние: Өлеңдер, балладалар, поэмалар.- Алматы: Жазушы, 1990.

Мырзабеков К. Жолға салдым көшімді: Таңдамалы өлеңдер.- Астана: Елорда, 2002.

Мырзабеков К. Менің мұңым- махаббат: Өлеңдер мен поэмалар.- Алматы: Атамұра, 2003.


Өмірі мен шығармашылығы туралы:


Мырзабеков Кеңшілік //Советтік Қазақстан жазушылары: Биобиблиог-

рафиялық анықтамалық.- Алматы, 1987.

Мырзабеков Кеңшілік //Қазақ әдебиеті: Энциклопедия.- Алматы, 1999.

Мырзабеков Кеңшілік //Қазақстан жазушылары. ХХ ғасыр: Анықтама-

лық.- Алматы: Ана тілі, 2004.

***


Әнесұлы Ж. Ұлт ақыны деңгейіндегі дарын: (Кеңшілік Мырзабеков) // Ана тілі.- 2010.- 5 тамыз.

Әнесұлы Ж. Ұлт ақыны Кеңшілік // Жас қазақ үні.- 2010.- 17 ақпан.

Кеңшілікұлы А. Мәңгі сағыныш: (Кеңшілік Мырзабеков туралы естелік) //Жас Алаш.- 2009.- 29 қаңтар.

Мырзалиев Қадыр

(1935-2011)

Қазақстанның халық жазушысы Қадыр Мырза Әли қазақ поэзиясына сүбелі үлес қосқан, әрі құнарлы да жемісті еңбек етіп, Ұлттық поэзиямызды биік бір белестерге көтерген көрнекті ақын. Ұлттық қазақ поэзиясын Қадыр Мырзалиев поэзиясынсыз көз алдымызға елестету қиын. Оның бүкіл шығармашылық ғұмыры тұтас бір ұлттың тарихы, сол ұлт өмір сүрген қоғам, заман, уақыттың барометрі.

Мырзалиев поэзиясы өзінің философиялық ой- парасатымен, ақын-дық шеберлігімен ерекшеленеді. Оның шығармалары жасөспірім ұрпақтан бастап сексендегі қарттардың жүрегіне ерекше жылулық сезім ұялатады, өзіне тән өрнегімен оқырманына өмірден көріп түйгенді қылаусыз жеткі-зе алады.

Қадыр Мырзалиев ХХ ғасырдың соңғы қырық жыл бедерінде қазір-гі қазақ поэзиясындағы ұлттық сипаттарды бар дауыспен жаңа дәуірде жаңа-ша кескіндеген ақын. Ол қазақ даласының ұланғайыр картинасын кешегісі мен бүгінгіміз арқылы, ұлы тұлғаларымыз бен қарапайым пенделердің небір тағдырларын жырлап, әдебиетіміздің алтын қорын әрқайсысы бір- бір ал-тын асықтай туындыларымен байытқан ақын.

Мырзалиев Қадыр 1935 жылы Батыс Қазақстан облысының Жым-питы селосында туған. Қазақтың Мемлекеттік университетін 1958 жылы бітіргеннен кейін «Балдырған» журналында (1958- 62) әдеби қызметкер, 1962- 65 жылдары «Жұлдыз» журналында поэзия және сын бөлімінің меңгерушісі, жауапты хатшы, бас редактордың орынбасары болып қызмет істеді. 1968- 73 жылдары «Жазушы» баспасында поэзия редакциясының меңгерушісі, кейін Қазақстан Жазушылар одағы поэзия секциясының меңгерушісі болды.

Мырзалиевтің алғашқы өлеңі 1954 жылы «Пионер» журналында жарияланды. Тұңғыш өлеңдер жинағы – «Көктем» 1959 жылы жарық көрді. Мырзалиев елуге жуық поэзиялық жинақтың, балаларға арналған кітап-тардың авторы. «Данышпан» (1961), «Жаңғалақтар» , «Кішкене Қожа-насырлар» (1961), «Ноян- қоян» (1962), «Алуан палуан» (1963), «Ой орманы «(1965), «Бұлбұл бағы» (1967), «Ақ отау» (1968), «Күміс қоңырау» (1970), «Алақан» (1977), «Қорамсақ» (1980), «Көкпар» (1981), «Шымыр жаңғақ» (1984), «Биік баспалдақ» (1993), «Алмас жерде қалмас» (2000), «Алаштың арманы» , «Жазмыш» (2001), «Ғибратнама» (2001) т.б. бірқатар өлең жинақ-тары жарияланған. Ақынның «Ой орманы» жыр жинағына 1966 жылы Қазақстан Ленин комсомолы сыйлығы берілсе, ал «Жерұйық» жыр кітабына 1980 жылы Қазақ КСР Мемлекеттік сыйлығы берілді. Мырзалиев көркем де парасатты жырларында Отан, замандас, бейбітшілік, адам, өмір, заман, туралы іргелі әлеуметтік, азаматтық ой толғайды.

Соғыстың қасіретті күндерін басынан кешкен ұрпақтың тағдыры да ақын жырларында қылаң ұрып тұрады:


...Азаматқа тапшы үйде

Өсті қыран ақ иық.

Жебе істедік ақ шиден,

Жас шыбықтан жақ иіп.

Жігер алған нұсқады,

Жарқылдатып шақпағын,

Қалқан қылып ұстадық

Қара қазан қақпағын.

Содан кейін шекеміз

Шодырайып жүретін.

Түніменен көкеміз

Түсімізге кіретін - дей келе, ақын

...Өмір деген әлемнің

Көрген бәрін бұл балаң.

Айтыңдаршы, мен енді

Адам болмай, кім болам?!

Ақын болмай, кім болам?!- деп толғайды.


Бұл көз жасын көрсетпей, қапалығын сездірмей егілген балалықтың көрінісі.

Мырзалиевтің көптеген өлеңдері қазақ бастауыш сыныптарының «Ана тілі» оқулығына енген. Қадыр Мырзалиев мектеп жасына дейінгі бала-ларға, бастауыш сынып оқушыларына арналған ойлы да, ойнақы жаңылт-паштары мен жұмбақтары, мысалдары мен санамақтары, ертегілері мен бал-ладалары арқылы қазақ балалар әдебиетіне елеулі үлес қосты.

2001 жылы ақынның «Қазығұрт» баспасынан «Ғибратнама» атты кітабы жарық көрді. Осы баспадан Қадыр Мырзалиевтың таңдамалы туын-дыларының көп томдығы басылып шықты.

Ақын драматургия саласында да еңбек етіп, оның «Сақал саудасы», «Түрт, сайтаным, түрт», «Жаралы жолбарыс» пьесалары көрермендер көңі-лінен шыққан дүниелер.

Мырзалиев- екі жүзге жуық ән текстерінің авторы. Олардың ел ара-сына кең тарағандары жеке жинақ күйінде «Күндер- ай» деген атпен жарық көрді.

Талантты ақынның қаламынан халық фольклорының атақты кейіп-кері Алдар Көсе туралы «Сақал саудасы», «Қасқыр қақпан» атты сатиралық комедия мен Махамбет Өтемісовтың ең соңғы азапты күндеріне арналған «Жаралы жолбарыс» атты драмалық шығармалар да туды.

Қадыр Мырзалиев көркем аударма саласында да жемісті еңбек етті. Әлемдік әдебиет өкілдерінің де шығармаларын қазақшалады: П.Овидий, В.Гюго, Г. Гейне, М.Лермонтов, С.Есенин, Райнис. Дж. Родари, Э.Меже-лайтис, К.Кулиев, О.Сүлейменов т.б. Ақынның жекелеген және топтама өлеңдері ағылшын, француз, неміс, поляк, венгр, болгар, фин тілдеріне аударылды.

Қадыр Мырзалиев- Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Гимнін жазуға қатысқан авторлардың бірі. Оған 1996 жылы ҚР Прези-дентінің Жарлығымен «Халық жазушысы» атағы берілді. Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты болып сайланған (1985 ж.).


Шығармалары:


Мырзалиев Қ. Үш томдық шығармалар жинағы.- Алматы: Жазушы, 1989.

Мырза Әли Қ. Екі томдық шығармалар жинағы.- Алматы: Балауса, 1995.

Мырза Әли Қ. Екі томдық шығармалар жинағы.- Алматы: Балалар әдебиеті, 2006.

Мырза Әли Қ. Таңдамалы: Екі томдық шығармалар жинағы.- Алматы: Жазушы, 2005.

Мырза Әли Қ. Таңдамалы туындыларының көп томдығы.- Алма-ты: Қазығұрт, 2001.

Мырза Әли Қ. Алаштың арманы.- Алматы: Санат, 2001.

Мырза Әли Қ. Еңіреп өткен ерлер-ай..: (Өлең- тарих, өлең- портреттер).- Алматы: Арыс, 2001.

Мырза Әли Қ. Көкейкесті: Өлеңдер мен толғаулар.- Алматы: Ата-мұра, 2004.

Мырза Әли Қ. Жазмыш.- Алматы: Атамұра, 2004.

Мырза Әли Қ. Иірім.- Алматы: Атамұра, 2004.

Мырза Әли Қ. Егіз жолдар: нақылнама.- Аалматы: Жазушы, 2008.

Мырза Әли Қ. Алмас жерде қалмас: Афоризмдер.- Алматы:

Қазы-ғұрт, 2009.


Өмірі мен шығармашылығы туралы:


Мырзалиев Қадыр // Советтік Қазақстан жазушылары: Биобиблиогра-

фиялық анықтамалық.- Алматы, 1987.

Мырзалиев Қадыр // Қазақ әдебиеті: Энциклопедия.- Алматы, 1999.

Мырзалиев Қадыр //Қазақстан жазушылары. ХХ ғасыр: Анықтамалық.- Алматы: Ана тілі, 2004.

Достықтың «Алақаны»: (Қ.Мырзалиев) //Қайырбеков Ә. Саға.- Алматы, 2003.

Қадыр Мырза Әли //Қазақ әдебиетінің тарихы: 10 томдық. 9- том.- Алматы, 2005.

Мырзалиев Қадыр //Батыс Қазақстан облысы: Энциклопедия.- Алматы: Арыс, 2002.


***


Әлімұлы А. Талант тағылымы: (Қадыр Мырза Әлі поэзиясы туралы)

//Ана тілі.- 2009.- 10 желтоқсан.

Қабышұлы Ғ. Қадырия // Ана тілі.- 2011.- 3 наурыз.

Қараева Р. Алаш поэзиясы абызынан айрылды : (Қадыр Мырза Әли

туралы) //Алаш айнасы.- 2011.- 25 қаңтар.

Нәріков А. «Қазақ деген боз інгенге ботамын!»: (Қадыр Мырзалиевтың шығармашылығы туралы) //Қазақ әдебиеті.- 2012.- 20 қаңтар.

Мырза Әли Қ. Ақшаңа сатылмайтын қымбат дерт...(Ақынмен сұхбаттасқан Т. Әсемқұлов) //Алматы ақшамы.- 2011.- 3 наурыз.

Омарұлы Б. Қадырдың сабағы: Эссе // Ана тілі.- 2011.- 19 мамыр.

Сәрсенбай Қ. Көркем күндер: «Сағыныш та бір жанр» атты эсселер мен әңгімелер топтамасынан: «Ақын Қадыр Мырзалиев шығармашылығы

туралы) // Алматы ақшамы.- 2011.-21 сәуір.

Сәрсенбай Қ Ой орманы: Эссе //Егемен Қазақстан.- 2011.- 4 наурыз.


Мырзахметов Естай

(1927)


Естай Мырзахметов 1927 жылы Көкшетау облысы, Щучье ауданы Жарқайың ауылында туған.

Қазақ Мемлекеттік университетінің ( қазіргі Әл- Фараби атын-дағы Қазақ Ұлттық университеті) журналистика факультетін тәмамдаған. Біраз жылдар «Лениншіл жас», облыстық «Ленин туы», «Тың өлкесі», «Көкшетау правдасы» газеттерінің редакциясында қызмет жасап, журналистика сала-сында тер төгіп еңбек етті.

Естай Мырзахметовтің балаларға арналған алғашқы әңгімелер жинағы «Сынық шаңғы» деген атпен 1961 жылы жарық көрді.

Тұңғыш кітабынан соң «Туған күн» (1968), «Он бес жыл өткен соң» (1973, «Өмір сыйы» (1977), «Медет» (1976, 1981), «Көкалдайдың көкшақпағы» (1987) т.б. кітаптары басылып шықты.

Жазушының 41 жасында тағдырдың тауқыметін тартып, бірнеше операция жасатып төсекте жатып жазған шығармалары оқырман қауымның жылы лебізіне ие болды, олардан мыңдаған хаттар алып, ыстық ықыласына бөленді. Сондықтан оның шығармалары тақырыбы жағы-нан күні бүгінге дейін назар аударатын дүниелер. «Көкалдайдың көкшақ-пағы» повесі халқымыздың аяулы ұлдарының бірі Балуан Шолақ-тың өмірі жайлы баяндайды. Естай Мырзахметовтің жас оқырмандарға арнап жазған «Медет», «Өмір сыйы», «Он бес жыл өткен соң» шығармалары адалдық, әділдік, адамгершілік, ізгілік, парасаттылықты уағыздайды, Адами қасиеттерді биік шыңға дейін көтереді.

Сонымен бірге Е.Мырзахметов қазақ халқының ардақтыларына: хандары мен билеріне, атап тайтқанда Абылай хан, Кенесары, Азнабай болыс, Қанай шешен, Шөже өмірлерінен құнды дерек беретін біраз туынды жазды.

Орыс тілінде 1984 жылы «Жазушы» баспасынан «Лучезарная» романы жарық көрді. Естай Мырзахметов Г.Х.Андерсен, М.Нексе, Ш.Усманов шығармаларын қазақ тіліне аударған. Бүгінде Е.Мырзахметов сексеннен асса да қаламы әлі де талмаған қаламгер. Оған «Қазақстанның еңбек қызметкері» атағы берілді.


Шығармалары:


Мырзахметов Е. Сынық шаңғы: Әңгімелер.- Алматы: Жазушы, 1961.

Мырзахметов Е. Туған күн: Әңгімелер.- Алматы: Жазушы, 1968.

Мырзахметов Е. Он бес жыл өткен соң: Повесть.- Алматы: Жазушы, 1973.

Мырзахметов Е. Медет: Роман.- Алматы: Жазушы, 1976; 1981.

Мырзахметов Е. Өмір сыйы: Әңгімелер мен повесть.- Алматы: Жалын, 1977.

Мырзахметов Е. Он бес жыл өткен соң: Роман.- Алматы: Жазушы, 1979.

Мырзахметов Е. Көгалдайдың көкшақпағы: Повестер, әңгімелер.- Алматы: Жалын, 1987.

Мырзахметұлы Е. Жолда қалған таяқ: Әңгімелер, хикаят және кейбір толғақты ойлар.- Алматы: Атамұра, 2008.


Өмірі мен шығармашылығы туралы:


Мырзахметов Естай //Советтік Қазақстан жазушылары: Биобиблиогра-

фиялық анықтамалық.- Алматы, 1987.

Мырзахметов Естай //Қазақ әдебиеті: Энциклопедия.- Алматы, 1999.

Мырзахметов Естай //Қазақстан жазушылары. ХХ ғасыр: Анықтама-

лық.- Алматы: Ана тілі, 2004.


Набиуллин Жанғали

(1936)


Жанғали ақын шығармашылығы туралы қазақтың көрнекті ақыны

Ғафу Қайырбеков «Ауқымды тақырып, білік идеяны жырлауға мүмкіндігі мол, ал-ашқы ауру- еліктеуден алыстап, өз орбитасына қарай тартқан өзге-ше мінезді ақынды көрдім»,- деген- ді. Бұл сөздер ақын талантын дөп бас-қан, тани біл-гендігінен туған еді.

Жанғали ақынның өмірді көруі де, қабылдауы да, суреттеуі де ерек-ше бөлек:


...Қара суда қалғыған қараңғыда-

Жүру қайда!-

Мен өзім жүзіп келем.

...Кідірсе сәл кідірген шығар күндер

Кешке қарай әтештің айдарында.

...Жұқарды ма төзім де бекем- берік,

Сілеусін қар жатқандай бетімде еріп,

Налып кеттім,

Тұрмысқа бір шығудан

Күдер үзген кәрі қыз секілденіп!


Ақын шумақтарының өзіндік табиғаты, өзіндік стилі бар екені көрініп тұр, оның өлеңдері оқырмандарын бей- жай қалдырмайды. Оның тырнақалды туындысы «Ақ жаңбыр» кітабы 1968 жылы жарық көрді. Осыдан кейін «Таныс әуендер» (1969), «Ақ сөйле, жүрегім» (1970), «Орда- қаһармандар қаласы» (1972), «Қас- қағым» (1983), «Жырлайды жырлар (1985), «Жоғары кернеу» (1989) тағы басқа жүйелі топтамалары басылып шықты. Ақын өлеңдері адам жанының ықпыл- жықпылын, ойдым- ойдым қалтарыстарын көз алдыңа елестете алады.

Жанғали Набиуллин 1936 жылы Батыс Қазақстан облысының Жаңақала ауданында дүниеге келген. Орал қаласындағы А.С.Пушкин атындағы педагогикалық институттың тарих- философия факультетін тәмамдаған. Тұңғыш өлеңдері 1961 жылы жарық көрген «Жас дәурен» атты коллективтік жинаққа енген. Қазір ол бірнеше өлеңдер кітабының авторы.

Ж.Набиуллин көп жылдар бойы Орал облыстық «Орал өңірі» газетін-де, облыстық «Серпер» басылымында, Қазақстан Жазушылар одағының

Орал облысаралық бөлімшесінде әдеби кеңесші болып қызмет істеген.Өлеңдері «Қазақ совет поэзиясының антологиясына» (1977) кірген. 2001 жылы Орал қаласындағы «Дастан» баспасынан «Жетінші перне» атты 2 томдық таңдамалы жинағы жарық көрді.

Жанғали Набиуллин тынымсыз ізденіс үстіндегі талантты ақын, оқырмандарына өзінің қаншама сүйкімді жырларын сыйлай беретіні анық.


Шығармалары:


Набиуллин Ж.Ақ жаңбыр: Өлеңдер кітабы.- Алматы: Жазушы, 1968.

Набиуллин Ж.Таныс әуендер: Өлеңдер.- Алматы: Жазушы, 1969.

Набиуллин Ж.Ақ сөйле, жүрегі: Өлеңдер.- Алматы: Жазушы, 1970.

Набиуллин Ж.Орда- қаһармандар қаласы: Өлеңдер.- Алматы: Жазушы, 1972.

Набиуллин Ж.Қас- қағым: Өлеңдер.- Алматы: Жазушы, 1983.

Набиуллин Ж.Жырлайды жырлар: Өлеңдер мен поэмалар.- Алматы: Жазушы, 1985.

Набиуллин Ж.Жоғары кернеу: Өлеңдер.- Алматы: Жазушы, 1989.

Набиуллин Ж.Жетінші перне: Таңдамалы.- Орал: Дастан, 2001.


Өмірі мен шығармашылығы туралы:

Набиуллин Жанғали //Советтік Қазақстан жазушылары: Биобиблиогра-

фиялық анықтамалық.- Алматы, 1987.

Набиуллин Жанғали //Қазақ әдебиеті: Энциклопедия.- Алматы, 1999.

Набиуллин Жанғали //Қазақстан жазушылары. ХХ ғасыр: Анықта-

малық.- Алматы: Ана тілі, 2004.

Набиуллин Жанғали //Батыс Қазақстан облысы: Энциклопедия.- Алматы: Арыс, 2002.


***


Қуаныш Т. Суреткер: (Ақын Жанғали Набиуллин туралы) //Жалын.- 2007.- №6.


Найманбаев Қалдарбек

(1939-2004)


Қалдарбек Найманбаев- оқырман қауымға кеңінен танымал, көпшілік ілтипатына бөленген қаламгерлердің бірі.

Қалдарбек Найманбаев Оңтүстік Қазақстан облысының Киров ауданының Бағара селосында 1939 жылы туған. 1961 жылы КазГУ- дің филология факультетінің журналистика бөлімін бітірген. 1960 жылдан

бері республикалық жастар баспасөзінде қызмет атқарып келеді. Он жыл бойы «Лениншіл жас» (қазіргі «Жас Алаш») газетінде әдеби қызметкер, бөлім меңгерушісі, жауапты хатшы, редактордың орынбасары, 1970- 84 жылдары «Білім және еңбек» («Зерде») журналының, «Жалын» баспасы-

ның бас редакторы, директоры болды. Кейінгі жылдары авторлар құқын қорғау агенттігінің бастығы, «Жазушы» баспасының директоры, Қазақстан Жазушылар одағының бірінші хатшысы болды. Ал 1992 жылдан бастап- Дүниежүзі қазақтарының қауымдастығы төрағасының бірінші орынбасары.

Жазушының «Даңқ тұғырында» атты деректі повестер жинағы 1965 жылы жарық көрді. Кейіпкері атағы елге танымал боксшы Әбдісалан Нұрмаханов. Негізінен замандастарымыздың бейнесін, адамгершілігін, адалдығын шынайы махаббатын суреттеген «Қоштасқым келмейді» (1969), «Бастау» (1970), «Үміт өткелі» (1971), «Беймаза қонақ» (1978), «Аптап» (1979), «Шілде» (1982) әңгімелер мен повестер жинақтары, «Көктебе» (1984), «От пен ойын» (1989) романдары жарық көрді.

Осы заман тақырыбына жазылған жазушының «Көктөбе», «От пен ойын» роман- дилогиясы қазақ әдебиетінің алтын қорына қосылған шығармалар. Өмір шындығын өзінше өрнектеген екі роман- ел шежіресін шерткен сүбелі туындылар екені сөзсіз. Әлеуметтік тақырыпты таңбалаған роман- дилогияда қазіргі заман мен қоғам бедерленген.

Қалдарбек Найманбаевтың «Біз сені күтеміз, Гүлзат» (1986), «Домалақ арыз» (1987), «Жаңа жыл алдында» (1988) атты пьесалары республикалық және облыстық театрларда қойылды.

Қалдарбек Найманбаевтың замандас бейнесін сәтті айшықтаған туындылары орыс, украин, неміс, словак, чех, болгар, түрік, өзбек т.б. ше-тел тілдеріне аударылған.

Кеңес дәуіріндегі әр дәрежелі Советтер мен Парламент депутаты болып сайланды. Ол осындай жауапты қызметтер атқара жүріп, қаламын

да қолдан түсірген емес.

1991 жылы «Жазушы» баспасынан Қалдарбек Найманбаевтың екі томдық таңдамалы шығармалары жарық көрді.

Шоқтығы биік шығармалар жазып, жан дүниемізді байытқан кемел жастағы, таланты толысқан жазушы Қалдарбек Найманбаев толымды туындыларымен туған әдебиетімізге сүбелі үлес қосқан қаламгер.