Описторхоз – тұқы балықтардың ауруы (екінші аралық иесі). Ауру балықтардың арқа бұлшықеттерінде цисталардың пайда болуымен сиппатталады. Онда адамға қауіпті пара - зит мысық метацеркарийлер (Opisthorchis felineus) орналасады.

Бұлшықет арасын байланыстырушы тканьдерде табылатын цисталар көлемі мак дәнін-дей, түсі ақ. Микроскоппен қарағанда жартылай ай тәрізді құртты көруге болады. Онда екі сорғышы және үлкен қара дақ болады.

Адамдар және етқоректілердің зақымдалуы дифиллоботриозбен сияқты.

Ветеринарлық – санитарлық баға және шаралар дифиллоботриоздікі сияқты. За – лалдау үшін қайнату және басқа термиялық өңдеулер қолданылады. Қатыру арқылы залал дау үшін -15С температурада 14 тәулік ұстайды.

Клонорхоз. Бұл ауруды япондық сорғыш құрттардың (Clonorchis sinensis) метарцерка- рилері тудырады. Олар тұқы тұқымдас балықтардың бұлшықеттерінде дамиды. Дефени -тивті иесі адамдар мен етқоректілер болып табылады және оладың өт жолдарын зақымдап сары ауруды тудырады. Адамдардың зақымдалуы шикі немесе дұрыс пісірілмеген ауру балықты тағамға қолданғанда болады.

Ветеринарлық – санитарлық баға және шаралар дифиллоботриоздікі сияқты.

Метархоз (Псевдоамфистоматоз). Метархоз (Meterhis albidus) бен псевдоамфисто –моздың (Pseudoamphistomum truncatum) трематодтары тудыратын адамдар мен етқоректі-лердің ауруы. Олар бауырдың өт жолдарында паразиттік тіршілік етеді.
Аралық иесі болып табылатын балықтарда, паразит бұлшықетте метацеркарий түрінде дамиды.

Ветеринарлық – санитарлық баға және шаралар. Метацеркарилермен қатты зақымдал-ған балықтар утилизацияға жіберіледі. Ал егер аз зақымдалса, 20% тұз қышқылында 8-10 күн аралығында залалсыздандырады.

Метагонимоз - адам, ит, мысық, түлкі және песец ауруы. Жануарлардың аш ішегінде тоғышарлық ететін Metagonimus jokogowai трематода тудырады. Тоғышар алмұрт формалы, ұзындығы 1-2,5 мм. Аралық иелері - балықтар мен ұлулар.

Тоғышардың метацеркариі зақымдынған балықтардың қабыршағында, теріде, желбезек жапырақтарында және жүзбе қанаттарында дамиды.

Санитарлық баға - зақымдалған балықтың желбезегін, қанаттарын, қабыршақтарын алып тастайды да қайта өңдеуге жібереді немесе 8-10 күн 18-20°С температурада мұздатады. Зақымдалған балықтарды базарларда сатуға тиым салынады. Зақымдалған балықтың тазалау кезіндегі қалдықтарын қайнату арқылы залалсыздандырып техникалық заттар дайындау үшін қолданады (желім жасайды).

Диоктофимоз – адам және ет қоректілердің бүйрегінде және несеп жолында дамитын, Dioktophyme renale нематодасы тудыратын ауру. Аралық иесі - опигохет, оны бақа және балық жейді де тасмалдаушы иесі болады. Адам зақымданған балықты жеп жұқтырады.

Санитарлық баға – балықты 30 минут қайнату арқылы залалсыздандырады. Залалсызданбаған балықтарды азық ретінде пайдалануға тиым салынады, оларды техникалық утилдеуге жібереді.

Форелдердің вирустық геморрагиялық септицемиясы - өте қауіпті вирустық ауру болып табылады. Көбінде радужной форелде байқалады, ал өзендік форелдерде сирек кездеседі. Көбінесе бір жасқа дейінгі балықтар ауырады, өлім 90% дейін болады.

Ауру қысқы-көктемгі кезеңдерде судың температурасы 8-12°С болғанда байқалады. Температура жоғарлағанда ауру тоқталып қалады. Аурудың көзі болып, ауру балықтар, өлекселер және таза емес су тоғандар.

Ауырған балықтар су жағасына шығып қалады да, адам жақындауына реакция бермейді. Балықтың тері жабыны қарайған, көздері шығыңқы, желбезектері бозданған, жапырақтарында қан құйылулар байқалған, арқа қанатында некроз, ішкі қуыстарының ұлғаюы, кейбіреулерінде жүйке жүйесі зақымданған.

Сойып қарағанда: бауыры сарғайған, қою қызыл дақтары бар, асқазаны ұлғайған, үрленген, асқазанның кілегей қабығында, ішкі қуыстарда қан құйылу байқалады.

Диагнозды эпизоотологиялық мәліметтерге, клиникалық белгілерімен, патологиялық өзгерістерге қарап,гематологиялық және вирусологиялық зерттеулерге, сонымен қатар бөлініп алған вирустың патогендігіне қарап қояды.

Санитарлық баға - органолептикалық көрсеткіштері бойынша, балық балғын, әрі сау болса адамдарға тағамға пайдалануға рұқсат етіледі. Өлекселерді қайнатқан соң жануарларға азық ретінде пайдаланады.

Дәріс №6

Антропозоонозды емес аурулар (хилодонеллез, ихтиофтироз, костиоз, октомикоз, сангвиниколез, лигулез, диаграммоз және т.б.) осы ауруларға байланысты балықтарды ветеринариялық санитариялық сараптау және санитариялық бағалау.

1. Хилодонеллез, ихтиофтироз, костиоз ветеринариялық санитариялық сараптау

2. сангвиниколез, лигулез, диаграммоз және т.б.) осы ауруларға байланысты балықтарды ветеринариялық санитариялық сараптау және санитариялық бағалау.

Хиллодонеллез – инфузория тудыратын ауру. Тоғышардың ұзындығы 0,05-0,06мм, ені 0,03-0,04мм. Хилодонелла кілегей қабатты терісі мен және эпителий клеткасымен жұтқыншағының көмегімен өз қорегін сорады. Барлық жастағы карптар хилодонелламен зақымдалады. Балықтардың хилодонелламен зақымдалуы бір балықтан екінші балық арқылы жүріп отырады. Хилодонелла суық сүйгіш инфузория болып табылады. Олардың жалпы массалық көбеюі 5-10⁰С-де, кейде 3-5⁰С-де жүреді. Температура 15⁰С жоғарлағанда олардың көбеюі де баяулайды, ал 20⁰С мүлде тоқтап қалады. Жазда карптар осы тоғышарлардан мүлдем дерлік таза болады, ал күзде зақымдалу көбейе түседі. Хиллодонелездің негізгі мінездемесі - өрескел сұр дақ терінің бетінде пайда болады. Дақтар алғашында кішкентай бөлек дақша түрінде пайда болады, содан кейін олар бір-бірімен қосылады. Біраз уақыттан соң сол дақтар балықтың желбезегінде де пайда болады, балықтар содан өліп кетеді. Санитарлық бағасы қатты зақымдалған балықтарды техникалық утилдейді. Оларды тағамдық мақсатта пайдалануға болмайды. Ал кішкентай дақ п.б. оларды жоғарғы температурада өндеп, консерві т.б. пайдаланады.

Костиоз – микроскоптың көмегімен ғана көруге болатын паразит. Балықтың терісінде кілегейден құралған терең сұр дақ пайда болады. Балықтың желбезегімен терісіне жабысқан құрт балықты қатты тітіркендіреді және эпителиді бұзады. Соның артынан сапролегния және ахлияның саңрауқұлақтары зақымдайды. Балықтың желбезегіне костиялар жеткенде балықтар жылдам қырылады. Ауру бір аптаға созылады, кейде одан да көп. Қатты зақымдалған балықтарды жарамсыз деп санайды. Олардың көзін жою керек.

Лигулез және диграммоз – тоған суларында тіршілік ететін балықтардың ішінде жиі кездесетін, қоздырушысы ленталық құрт тудыратын ауру. Қосымша иесі шағала мен жабайы үйректер, аралық иесі шаян және карп жанұсына жататын балықтар. Ленталық гельминттің жұмыртқасы құстардың саңғырығы арқылы суға түсіп, корацидиге айналады, оны шаяндар жұтқан соң олардың денесінде процеркойдқа айналады. Ал шаяндарды жеген балықтардың құрсағында плероцеркойдқа айналып, ұзындығы 10см және 1м дейін балаңқұрттары өсіп жетіледі. Соның салдарынан балықтың құрсағы қатты қампиып, жарылады да ішіндегі личинкалар суға түсіп, балық өледі.

Санитарлық баға. Жақсы және жоғарғы қондылықтығы балықтарды және бұлшық ет тіндерінде гидремин болмаса балықты өнделген күйінде пайдаланады. Ал азып-тозған балықты жарамсыз деп санайды немесе азық мақсатында терісі бағалы аңдарға береді.

Ихтиофтироз - әр келкі кірпікшелермен біркелкі қапталған инфузория, ұзындығы 0,5-0,9мм, денесі шар тәрізді. Ихтиофтирус көптеген балықтардың тоқ ішегі мен желбезегінде және көз бұршағында тіршілік етеді. Паразиттер теріге ене отырып, желбезекке, содан көзге, эпителиймен өсе отырып денеің терең қабаттарына дейін енеді. Паразиттер қоршаған ортада көбейеді. Терісін жарып шыққан балықтардың денесі судың терең қабатына батып, нәзік циста қабатын түзеді. Ал цистаның ішінде инфузория бөліну арқыл көбейеді. Санитарлық баға жоғарыдағылай.

Сангвиниколез сорғыш құрттар тудыратын ұзындығы 1м-ге дейін жететін құрт. Денесі созылыңқы, тікенексіз кутикуламен қапталған. Алдыңғы соңында ауызы орналасқан. Гермафродит. Аурудың өтуі бірнеше фазалардан тұрады. Алғашында карптардың денесінеенген паразит қанға өтіп, олардың желбезегінде ақшыл шекараның пайда болуымен сипатталады. Осы кезеңде церкарии ересек сорғыштарға айналады, сорғыштардың ішінде жұмыртқаладың жетілуі жүреді. Бұл фаза инкубациялық фаза болып табылады. Екінші фаза бірінші клиникалық белгілердің пайда болуы мен сипатталады. Ақшыл, қансызданған шекара пайда болған желбезектердің үзілуінің бастамасы болып келеді. Үшінші фаза желбезекті шіріткіш бактериялары шірітіп, желбезектері түсіп қалады. Бұл фазада балықтар өліп қалуымүмкін немесе біртіндеп балықтардың жазылуы мүмкін. Бұл аурудың жағдайына байланысты және балықтың қоршаған ортасына да. Санитарлық бағасы балықтарыдың желбезектерін алып тастайды, техникалық өндеуге жібереді.

Дәріс №7

Жұқпалы емес ауруларға байланысты балықтарды ветеринариялық санитариялық сараптау және санитариялық бағалау. Балықтардың әр түрлі пестициттармен және өндіріс қалдықтарымен, ауыр металдардың жоғары концентрациялары мен т.б. химиялық заттармен улануы. Осы улануға байланысты өнімдерін ветсансараптау және санитарлық бағалау.

Балықтардың травматикалық аурулары – табиғи су қоймаларында балықтардың соққы алуы сирек кездеседі. Кейде жарақатты қорек мақсатында жыртқыш балықтар салады. Сонымен қатар жәндіктердің құртары мен жыртқыш құстар және т.б. жануарлар балықтардың жауы. Балық сондай-а�