Тема 32. Диалог. (Утренникличи х1ядурдеш бирни).

Кружокла мурад: а) поэзиялизиб диалогла жура бузахъниличил дурх1ни тянишбарни; б) даргала литературный мезличи буч1антала диги адилкьни.

Кружокла г1яг1ниахълуми: миллатла палтар, маскаби, стенд, альбом, суратуни.

Кружокла башри.

I. Кружокла т1алабуни ва мурадуни дурх1нази аргъахъни. Гьалагъай.


Салам, дурх1ни!


Салам, ник1а дуч1анти,

Салам, ах1ерти дурх1ни,

Шалатили адулхъаб

Х1ушаб гьар дусла бурх1ни!


Г1ях1 сяг1ят бираб х1ушаб

Гьар сагаси дякьличиб,

Баркатсили бетааб

Гьар ганз баркьудилизиб!


Багьудлумала х1урхъи

Ахъаба тякх1едухъи,

Г1илмула мурхьси лут1и

Къяйц1бараба черх1елк1и!


Нешван ах1ерли калаб

Х1ушаб даргала мезра,

Пасих1ти детаахъес

Кумекдиаб сарира!


Къияндикиб мерличир

Гьаладизаб балагьлис,

Дугьби далуйти ааб

Дирц1ахъути талих1ли!


II. Дурх1нас лук1ути писательтала творчестволичила баятнти дурни. Альбомлизи каберхахъурти литератортала суратуни чедаахъни.


III. Мез гьаладях1 ардикни. Дурх1ни саркъахъили гъайбик1ахъес бурсибарни. Ролани дузахъни.


Хала нешра Вях1идра.

Дуц1румла каникултас

Вях1ид шилизи вак1иб,

Хала нешлис икьала

Барес ил алаввак1иб.


Кайсуси балтахъули,

Хала неш рургъесрииб.

"Бати!" ибси х1ергъуси

Хъяшачи кьакьарак1иб:


– Х1ед шин лерхулра или

Дила къянари бячун...

Вабабай!


– Улкьай ушкисра или

Ибкьизур – шиша бячун…

Вададай!

Т1аслизи дамдирхъули,

Жанях1 к1ухбик1есаиб...

Ваппабай!


Кумек агарли руус, ва биллагь...

Г1ях1деш агарли руус, ва заллагь...

Ну паргъатли ратасли,

Диги, ва занубиллагь...


IV. Диалогла жураличил делк1унти назмуртала инсценировка чебиахъни. Дурх1ни гъайбик1ахъес бурсибирни.

Гегуг.


Дегъси аргълизиб х1ебла

Иргъулри цунси т1ама.

– Ге-гуг!

– Х1у чинабри? Х1у сери?

Дуц1лизибрив х1у, марли?

– Ге-гуг!

– Бархкья беткахъахъилрив,

Сен илцад ц1умбик1улри?

– Ге-гуг...

– Пукьализи х1еръагу,

Ери-юрт агув, гьат1и?

– Ге-гуг.

– Мурталра х1у илкьяйда

Цунни кавладу, гъари?

– Ге-гуг...

– Ге-гуг! Ге-гуг! Ге-гуг!

Ге-гуг! Ге-гуг! Ге-гуг!

– Разибиубри кьалли,

Дурх1ни ак1ублив, бузи?

– Ге-гуг! Ге-гуг! Ге-гуг!

Ге-гуг! Ге-гуг! Ге-гуг!


V. Гьар-урла бузериличил дархдасунти г1ядатуни руркъни ва хорличил тикрардирути, дугьби ирули, назму буч1ни.


Гьайда гьари! Гьей-гьей!


Хъучив хъубзар улцулри, унцази гьейик1улри:

Гьайда гьари! Гьей-гьей!

Къиргъу, къалабабик1ен, Гьинтара, гьалакбик1ен,

Гьайда гьари! Гьей-гьей!

Дайх1ери баибх1ели, муралира далхара,

Гьайда гьари! Гьей-гьей!

Урунжла дярг1иб шинни делкъайчи дужахъура,

Гьайда гьари! Гьей-гьей!

Ца-камси ях1барили, хъура таманаая!

Гьайда гьари! Гьей-гьей!


VI. Дурх1нази ролани х1ясибли назмурти дуч1ахъни.


Дянгбик1уси тапра Даудла лякьирра.


– Журугси тап!

– Дянг-дянг?

– Х1яз бирех1ев?

– Дянг-дянг.

– Арцахъишив?

– Дянг-дянг!

– Лайбак1ишив?

– Дянг-дянг...

– Дикахъишав?

– Дянг-дянг...

– Гьимбурк1уду?

– Дянг-дянг.

– Се бик1уда?

– Дянг!Дянг!

– Се баллада?

– Дя-я-янг! Дя-я-я-янг!


VII. Нешла мезла жузазиб ва поэзиялизиб диалогла жура бузахънила кьадриличил дурх1ни тянишбарни.


Гъурша хяра Гъанира.


– Гъям – гъям – гъям! Гъям – гъям – гъям!


– Дугели, я х1ерели,

Т1ама билшх1ебилшули,

Сен илцад гъямбик1улри?

Бурагу, се биубли?


– Гьалаб диъба балхули,

Гьанна кьац1цун лугулри,

Бес диъли т1емдик1ути

Нергъалра ках1ерт1улри...


– Х1ябилра г1ях1ил лугас, –

Дуц1ухъун Гъани хъули. –

– Ма хинк1ала халдари,

Дигуцад буген, бузи.


Белкъи, мух1ли лямбариб

Шадбиубси Гъуршани.

Г1урра гъямбик1есбииб

Гьалабичибра ахъли:


– Гъям – гъям – гъям! Гъям – гъям – гъям!


– Селис зигарбик1улри,

Белкъи г1ергъи азихъли?

Набчиван дурсри делч1ес

Хъарх1едарили г1ергъи...


– Чех1ебиулрив, дила

Хъяб рахажли ишхъули...

Кец1ах1еливан х1уни

Шадибра х1ебикули...


Арзиб Гъанили рахаж

Ц1умбик1уси Гъуршала.

Азаддеш бикибх1ели,

Гъямъала дишун хяла.


VIII. Г1ях1деш барес мкан лебли, г1елавит1ик1ес асух1ебирниличила ихтилатбарни ва ил темаличила назму буч1ни.

Жавгьарабала къапу.

– Жи-и-икь-жикь! Жи-и-икь-жикь!

Дугели ва х1ерели

Се сари жикьдик1ути?

Бурагу, Жяг1пар-ази.

– Жавгьарабала къапу.

– Сен г1явах1едикути?

– Сари рухънараили,

Ц1акь ах1ебиух1ели.

– Гьунар лебти нушани

Ил барес дирех1егу.

– Г1ях1си пикри ак1нира –

Ил камси сек1ал ах1ен.

Унрас кумекбарибси

Пашманируси ах1ен.


IХ. Азгъиндешли хъу х1едухъахъниличила ихтилатбарни ва ил темаличила назму буч1ни.

Ях1ъя


Х1язтази ихъул Ях1ъя дурутачи лех1х1елзан,

Кьанни шакикибсиван хьарик1ес алавулхъан.

– Ях1ъя, дурсри деч1унрив?

– Ягь? Се ири?

– Х1уни дурсри делк1унрив?

– Ягь? Се ири?

– Мисалти арзилирив?

– Ягь? Се ирив?

– Ягъари, нешлисалра х1уни кумекбаририв?

– Ягь? Се ири?

– Хялис нергь ардухирив?

– Ягь? Се ири?

– Агь, г1янц1а!

Житалсалра х1уни ниъ керт1ибсирив?

– Ягь? Се ири?

– Ва Ях1ъя, дахъ бизити кампетуни х1ед гишав? –

Уршили х1ебакьесли, хьаркабаиб дудешли.

– Агь, дила г1ях1си дудеш, диха гьари гьалакли, –

Х1улби рурх1ехъули, жаваб бедиб уршили.

– Бура, гьанна секьяйда дила суал бакьири?

– Илгъуна г1ях1си суал х1уни х1егири кьалли...


Х. Арцантани чус се г1яг1нилил сари-дег1ти т1амрачил итилтази иргъахъниличила ихтилатбарни ва ил темаличила назму буч1ни.

К1урк1ур.


Пушбизурли бемдурли,

К1урк1ур саб къунзбик1ули,

Сунечи гъамбиахъес

Жибх1ялра х1ебалтули.

Мякьла гъамбиубсила

Бек1лизи къуббилкули,

Караматти т1амали

Азбар к1ухбик1ахъули.

– Гьари, х1у вявмабик1уд! –

Гъузгъалдииуб Макьсуд.

Илис вайбаркьлис кьяйда.

К1урк1ур г1урра к1ухбухъун:

– К1р-к1ур-к1ур!

–Т1ерхъаличил итури,

Гьари, лех1кахъи Гьари!

– К1ур-к1ур-к1ур!

– Чебдарили хъунц1барти

Хурази бугахъари!

– К1ур-к1ур-к1ур!

– Валлагьра х1ебалтари

Азбарла хужаимли!

–К1ур-к1ур-к1ур!

– Ягъари, х1у гушлирив,

Сен илцад г1ясисири?

– К1ур-к1ур-к1ур!

– Х1у анк1или бахадли,

Даршубируду, гьари?

– К1ур-к1ур-к1ур!

Маранк1или бугули,

К1урк1ур саб лех1кахъили.

Лех1кахъибси "мялг1уйчи"

Макьсуд сай х1якизурли.


ХI. Х1язла журала далуйтачила ихтилатбарни ва илгъуна далай буч1ни.

Цинт1имай


Цинт1иримай, цинт1имай, цинт1и х1улбала шала,

Цинт1иримай, цинт1имай, цинт1и шихъла пигьала,

Цинтиримай, цинт1имай, цинт1и ц1уба мукьара,

Цинт1иримай, цинт1имай, дила кьяшми кунк гежба,

Цинт1иримай, цинт1имай, абала къугъа къакъба,

Цинт1иримай, цинт1имай, абала хьанц1а лагьа,

Гьар дус тазаирули, халавааби жявли!

Виули мурадличи велкъаби х1у г1ямрули!


ХII. Г1ердарес вирнила жура бузахъни.


Ц1урц1би


Ц1урц1би дуч1ули сари: "Ц1 - ц1!" "Ц1 - ц1!""Ц1 – ц1!"

Ц1урц1би думх1ули сари: " Ц1 – ц1!" "Ц1 – ц1!" "Ц1 – ц1!"

Арц1ила кьар-ургарра: "Ц1 - ц1!" "Ц1 - ц1!" Ц1 - ц1!"

Вац1ала дукьбачирра: "Ц1 - ц1!" "Ц1 - ц1!" Ц1 - ц1!"

Ц1урц1би дахъ шадли сари: "Ц1 - ц1!" "Ц1 - ц1!" Ц1 - ц1!"

Ц1урц1би дулхъули сари: "Ц1 - ц1!" "Ц1 - ц1!" Ц1 - ц1!"

Ц1уэрла гьигьлиурра: "Ц1 - ц1!" "Ц1 - ц1!" Ц1 - ц1!"

Берх1ила ц1алиурра: "Ц1 - ц1!" "Ц1 - ц1!" Ц1 - ц1!"

ХIII. Баснябазибра диалогла жура бузахъниличила ихтилат барни.


Духуси милякъ


Бегли сунна галгуби

Амъур шинни иркулри.

Унрали, цаагили,

Дармунтани далхулри.


Шинни иркалра, Бегла

Ц1едешра дибг1ялири.

Дак1ибтира милкъязи

Датахъес вирх1ейрулри.


Унра Асадуллагьла

Ц1едеш г1ях1ил дилкьулри,

Илдала зугьадешли

Кьялуби къух1дилзулри.


Ц1едеш датахъес или

Бег анхълизи вашулри,

Дахъдик1ути милкъяни

Ил кьакьавик1ахъулри.


– Арцантани дергарти,

Гавурла милякъуни,

Дукьенагу унрала

Бахъ берхъибси анхълизи!


Базуртачир дирцули,

Тукентази дурт1ули,

Лебил сабухъ бек1барес

Сайгу ил вирх1ейрули.


Неш-дудешлисра набра

Дак1ахъибти ц1едешла

Бут1аладиэс иша,

Бурая, сен дашулра?


Вякькабизур Бегличи

Милякъ бух1набад хъярла:

– Агъула ц1едеш дергес,

Нук1ун мех1ур ах1енра.


ХIV. Дурх1нази далай буч1ахъни.

Гардла далай.


Вишт1ал узила сири

Рузили гардбирулри,

Нешлизибад аргъибси

Илис лайла буч1улри: " Усен, дила ах1ерси,

Лай-ла, лай-ла, лай-ла, лай,

Жявли халавиудну,

Лай-ла, лай-ла, лай-ла, лай!

Лих1бичап1 ц1удар кец1ни

Дукладуцес вирудну,

Чурми делсун ц1уб мукьри

Дуки дикес вирудну:

"Усен, дила ах1ерси,

Лай-ла, лай-ла, лай-ла, лай,

Жявли халавиудну,

Лай-ла, лай-ла, лай-ла, лай!

Х1урхъачи кьяци кьяйда

Х1у ац1есра вирудну,

Урхьназиб бялихъ кьяйда

Курт1ик1есра вирудну: " Усен,дила ах1ерси,

Лай-ла, лай-ла, лай-ла, лай,

Жявли халавиудну,

Лай-ла, лай-ла, лай-ла, лай!


ХV. Дурх1ни ролани г1ях1ил дузахъес бурсибирни.


Гежба.


– Меэ-э-э! Меэ-э-э!

– Х1ед се биубли, бузи?

– Милиглира. Шин диги.

– Ма, бужен дигарцада,

Белкъабину шарабли!

– Меэ-э-э! меэ-э-э!

– Бура, г1ур се дигулри?

– Гушлирану, кьар диги.

– Ма, буген дигарцада,

Белкъабину баркатли.

– Меэ-э-э! Меэ-э-э!

– Гьур, г1урра се дигулри?

– Мукьрачил бумх1ес диги.

– Бумх1ен, х1ед дигарцада.

Белкъабину г1ямрули.

– Меэ-э-э! меэ-э-э!

– Вай гьарай! Г1ур се диги?

– Х1ед баркалла эс диги…


ХVI. Делч1унти назмуртачила пикруми дурни ва илдас кьиматуни лугни.

ХVII. Даргала культураличила, тарихличила ва гьаннала литературный мезла агиличила баянти дурахъни.


ХVIII. Кружокуначир бут1акьяндеш дарибтас баркалла багьахъни.

Баян. (Бег1ла г1ергъиси кружокличиб утренник чебаахъес вирар).


Хьарахъуд


Дарган мез нушала хала бег1тала рух1ла давла сари, нуша-дег1ти далуйти-х1ябкубтала зайдик1удеш ва жагадеш сари, дарган рух1ла г1якьлула мурхьдеш сари.

Илди мез ванзаличир лералцадх1и, нуша, даргантала гъамдеш, цала цали урк1и иргъудеш кавлуси саби. Илгъуна гъамдеш ва цала цали урк1и иргъудеш кавлахъни бег1тазибадра, жамиг1ятлизибадра, учительтазибадра дигуси саби. Илбагьандан дурсрачиб биаб, кружокличиб биаб буч1антази нушала мезла кьадри аргъахъни – учительла чебла саби.

Жумяг1ли гьачам бируси кружокличиб дарган мезла лебил мурхьдеш ва жагадеш гьаргбарес вируси ах1ен. Нешла мезла илгъуна жагадеш ва мурхьдеш аргъес багьандан ил рух1ласи давла лерилра г1ямрулизиб пайдалабиресра г1яг1ниси саби.

Дурх1нала багьудлуми ахъдуцес багьандан ишбарх1илла манзиллизир мекелли дахъал имканти лер, сенк1ун дусличи-дус дарган мез руркъниличи Дагъиста республикала Багьудила министерстволи т1алабуни ахъдурцули сари ва илди мез гьаладях1 ардикнилис багаладиэсти далдуцуни дурадурк1ули сари. Илди т1алабуни х1исаблизи касили, дарган мезла кружок бирнила даражара ахъбуцес г1яг1нили саби.

Ил сабабли нуни «Дарган мезла кружок бирнила методика» бик1уси, шагьарла журала школабала буч1антас, дарган мезла кружок бирути учительтас хасбарибси пособие х1ядурбарира.

Пособие жумяг1ли гьачам дурабурк1уси кружокличиб, дарган мезла дурсрачиб пайдалабарес вирар.

Жузли буч1антази нешла мезличи диги ак1ахъес, илдала мез дагьес бажарди ахъбуцес кумекбарес бирар, сенах1енну илизи жура-журала х1язани, баянти, разити минутуни, хъарбаркьуни, х1ялумц1лаби дурадерк1ахъес х1ячурби кадерхахъурлира.


Г1. Кьурбанова, Сагаси Къаякентла

урга даражала школала

дарган мезла ва литературала учительница.


Литература:


1. Сухомлинский В. А. Как воспитать человека. / Избранные произведения в 5-ти томах. Киев. 1979 г.

2. Ушаков Н. Н. Внеклассные занятия по русскому языку в начальных классах. М. Просвещение. 1978 г.

3. Начальная школа. М. Просвещение. 1969 г. № 8.

4. Начальная школа. М. Просвещение. 1976 г. № 11.

5. Начальная школа. М. Просвещение. 1988 г. № 9.

5. Начальная школа. М. Просвещение. 1991 г. № 3.

6. Начальная школа. М. Просвещение. 1995 г. № 2.

7. Магомелов Р. М. Тамашала грамматика. Махачкала. Дагучпедгиз. 1978 г.

8. Магомелов Р. М. Сагасилиг1ив умц1ули. Махачкала. Дагучпедгиз. 1987 г.

9. Кадибагомаев А. К. Дарган мезла кружок.