Фармакологиялық белсенді қосылыстардың улылығы және оларды анықтаудың әдістері»

элективті пәні бойынша


ОҚУ ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ


Алматы, 2013 ж.


Бекітемін

ОӘЖ жөніндегі проректор,

профессор Тулебаев К.А.

_____________________

«_____» _________ 2013 ж.


«Фармакологиялық белсенді қосылыстардың улылығы және оларды анықтаудың әдістері»

элективті пәні бойынша

ЖҰМЫС БАҒДАРЛАМАСЫ


Мамандығы - 5В110300 «Фармация»

Курс 5 (күндізгі бөлім) Семестр – X

Оқу сағатының көлемі:

(кредиттер) - 90 сағат / 2 кредит

Практикалық сабақ - 30 сағат

Оқытушы басқаруымен

студенттердің өзіндік

жұмысы (ОБСӨЖ) - 14 сағат

Студенттердің өзіндік

жұмысы (СӨЖ) - 46 сағат

Бақылау үлгісі: емтихан (тест, ауызша)


Алматы, 2013 ж.

Жұмыс бағдарламасы «Фармацевт-токсиколог» модулінің отырысында талқыланды және 11 маусым 2012 ж., № 11 хаттамамен бекітілді.

«Фармацевт-токсиколог» модулінің жетекшісі, профессор Т.Б.Байзолданов

Жұмыс бағдарламасы «Фармация» білім бағдарламасының комитеті кеңесінде 13 маусым 2012ж., №10 хаттамада талқыланды.

«Фармация» ББК төрайымы, доцент Ғ.М.Саякова


Жұмыс бағдарламасы С.Ж.Асфендияров атындағы ҚазҰМУ әдістемелік кеңес орталығы (ӘКО) отырысында «28» маусым 2012 ж., №5 хаттама қабылданды.

Әдістемелік кеңес төрағасы, профессор К.А.Тулебаев


1. Жалпы мәліметтер

Оқу орнының атауы: С.Ж. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медициналық университеті

Модуль: «Фармацевт-токсиколог»

Пән, пәннің коды: «Фармакологиялық белсенді қосылыстардың улылығы және оларды анықтаудың әдістері» ETFA 510

Мамандығы: 051103 «Фармация»

Оқыту сағаттарының

көлемі (кредит): 90 сағат (2 кредит)

Курс Ｖ

Семестр IХ


2 БАҒДАРЛАМА

2.1 Кіріспе.

Фармакологиялық белсенді заттар улылық көрсетуімен қатар, жоғары терапевтикалық белсенділікке ие. Фармакологиялық белсенді заттарға алкалоидтардың күшті әсер етуші препараттарын, жүрек гликозидтерін, барбитураттарды, фенотиазиндерді, сынапты, мышьяк және т.б. дәрілік заттарды (ДЗ) жатқызуға болады. Улылық қауіпті басқада қосылыстардың көптеген ыакторлармен байланысын айтуға боады. Оларға мыналарды жатқызуға болады:

• 
  медицина қызметкерлерімен немесе өзін өзі емдеудің нәтижесінде препаратты шамадан тыс қабылдауы;
  
• 
  дәрілік өзара әрекеттесу (синергизм);
  
• 
  аллергиялық реакция немесе жеке өзінше төтеп бермеу;
  
• 
  фармакологиялық белсенді заттардың сапасының құрамының өзгеруі;
  
• 
  ағзаға дәрілік заттардың ену жолдарындағы ережелердің сақталынбауы;
  
• 
  ағзаға токсикалық заттар келіп түскеннен кейінгі олардың сіңірілуімен таралуының ерекшеліктері;
  
• 
  дәріге деген тәуелділік және оның ағзадағы туындайтын толеранттылығы;
  

• улы заттардың және т.б. заттардың улылық әсерлерінің ерекшеліктері.

Фармакологиялық белсенді заттардың улылығын оқып үйрену кезінде, улы заттардың жасушалық мембраналардың жасушалық-мишендерің рецепторларымен әсер ету механизмін (байланысуын) анықтау басты мәселе болып қалады. Нәтижесінде, қалыпты жасушалы микроқұрылымның сақталынуының бұзылуына, маңызды жасушалық-мишендердің қатардан көбірек шығуына алып келеді. Ағзаға келіп түскен фармакологиялық белсенді заттар, ферменттердің әсерінен әр түрлі өзгерістерге–биотрансформацияларға ұшырайды. Ксенобиотиктердің биотрансформацияларын (бөгде текті қосылыстарды) ертеректе детоксикациялық процесс болып санау қабылданған болатын. Сонымен қатар ксенобиотиктер ағзада көбінесе улы қосылыстарға – «летальды синтез» айналады. Бөтен текті заттардың метаболизмінің жылдамдығы көптеген факторларға яғни улылыққа әсер ететін метаболизм сипатымен байланысты. Бұл факторларды генетикалық, физиологиялық және қоршаған ортамен байланысты деп бөлуга болады.

Фармакологиялық белсенді заттардың улылығы, танылуының улану түрінде токсикометрия параметрлерімен – LD₅₀ (LD₁₀₀), LC₅₀ (LC₁₀₀), LDmin, ОБУВ және токсикалық қауіптілігіне байланысты бағаланады. Уланудың түрлерін – өткір, асқынған, уланудың клиникалық стадиялары –токсикогенді және соматогенді деп ажыратады. Уланудың жіктелінуін –күтпеген жағдайда, қасақана, өндірістік және т.б. болып бөлінеді.

Фармакологиялық белсенді заттардың улылығына клиникаға дейінгі сынақ жүргізуде олардың ағзаға деген фармакодинамикаларына (токсикодинамикаларына) – ДЗ (улы заттардың) әсер ету механизмдерінің әсерлерін зерттеудің көз қарастарын қарастыру қажет.

Фармакокинетика (токсикокинетика) ДЗ (улы заттардың) ағзадағы (сіңірілуін, таралуын, ағзадағы улы заттардың өзгерістерге ұшырауларын, олардың ағзадан шығарылуын және т.б.) жүретін процесстерді оқып үйренуді үйретеді. ДЗ (улардың) фармакокинетика (токсикокинетика) терапевтикалық дозаларына дұрыс есептеу жүргізуге мүмкіндік берудегі, шығу жолын ұсынуға, түсу жылдамдығын бақылауға, ағзадан ксенобиотиктердің таралуымен жоюылуын білу.

Барлық фармакологиялық белсенді заттардың токсикологиялық параметрлерін, адамдардың биологиялық сұйықтықтарын химико-токсикологиялық талдаудың әдістерін, жаңа улы емес фармакологиялық белсенді қосылыстарды емдік практикаға енгізудің өзекті мәселелерін құру.


2.2. Пәнді оқытудың мақсаты: Теоретикалық білімдерін практикалық игерулерін, фармакологиялық белсенді заттардың токсикодинамикасын, токсикокинетикасын, химико-токсикологиялық талдауды орындаудағы шеберлікке қажеттілігі үшін және олардың клиникаға дейінгі, клиникадан кейінгі токсикалығын оқып үйрену.


2. 3. Пәнді оқытудың міндеттері:

• 
  студенттерде химико-токсикологиялық әдістерді пайдалана отырып клиникаға дейінгі, клиникадан кейінгі ережелерін ұстана отырып ұйымдастырумен жүргізудің ретін, принциптерін таныстыру.
  

2.4.Білім берудің қорытынды нәтижелері

Когнитивті компонент (білім) қалыптастыру:

• 
  құқықтық-ұйымдастыру, зертханалық жануарларға химико-токсикологиялық талдауды (зерттеуді) жүргізудің заңды және методологиялық негіздері;
  
• 
  химико-токсикологиялық талдауда қолданылатын заманауи биоаналитикалық, физикалық, химиялық және физико-химиялық әдістер;
  
• 
  уланудың түрлері, жіктелінуі және сатылары;
  
• 
  ағзадағы фармакологиялық белсенді заттардың биотрансформациясы;
  
• 
  ағзаға улы заттардың түсу жолдары, сіңуі, таралуы және жоюылуы;
  
• 
  ағзадағы ДЗ (улы заттардың) фармакокинетика (токсикокинетика) және фармакодинамика (токсикодинамика) сұрақтары
  
• 
  улану кезіндегі детоксикацияның (алгоритмдері) жалпы принциптерімен әдістері;
  
• 
  клиникаға дейінгі және клиникадан кейінгі сынақтарды ұйымдастырудың сұрақтары;
  
• 
  зертханалық жануарларға клиникаға дейінгі сынақтарды ұйымдастырудың талаптары;
  

• сынаққа арнайы таңдап алынған адамдарға клиникаға дейінгі сынақтарды ұйымдастырудың талаптары;

• 
  клиникалық сынақтарды жүргізуге рұқсат етілген арнайы тұлғалармен ұйымдар;
  
• 
  өз еркімен сынаққа келіскен тұлғалардың этикалық қалыптағы құқықтарының қалыптарын сақтау.
  

Операциональды (практикалық) дағдыны қалыптастыру:

• 
  арнайы әдебиеттермен, (олардың iшiнен негiзгi ереже, салдар және сот - химия сараптамасының есептерiнiң шешiмінде ерекше айқын қолданылатын қосымшалар) кәсiби есептердiң шешiмге арналған iздестiрудi хабар өз алдына жұмыс iстеу;
  
• 
  зертханалық жануарларды таңдауды жүргізе білуді және оларға сәйкес зерттеудің химико-токсикологичлық әдістерін клиникаға дейінгі сынақтарын жүргізуді қалыптастыру;
  
• 
  лабораториялық және сарапшылық зерттеулердiң өткiзуiн құжаттасын, сарапшылық шешiмдi құрау.
  

Аксиологиялық (коммуникативтік) дағды:

• 
  студенттерде заң ұйымдарының қызметкерлерімен практикалық дағдыларды қалыптастыруда коммуникативті дағдыларын қалыптастыру.
  
• 
  тәжірибелердің алынған нәтижелерін негіздеу барысында дұрыс қорытынды жасай білулері тиіс;
  
• 
  материалдардан презентация және реферат т.б. доклад жасау барысында көз қарастарын нақтылай білу қажет;
  
• 
  диспуттарға қатысып, өз ойларын толық жеткізе білулері тиіс. Қателерін түсіне білу және әңгімелесіп отырған кісіге құрмет көрсете білу керек.
  

Құқықтық құзіреттіліктер:

• 
  Қазақстан Республикасының Кодексі «О здоровье народа и системе здравоохранения»
  

• 
  Қазақстан Республикасының қылмыстық-процессуальды кодексі
  
• 
  Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексі
  
• 
  Қазақстан Республикасының «О экспертизе» заңы
  
• 
  Сот-медициналық сараптама жүргізудің ретінің инструкциясымен танысу
  
• 
  Денсаулық сақтау Министрлігінің бұйрықтары
  

• ҚР ДМ әдістемелік нұсқаулықтары және әдістемелік хаттары

Өзін-өзі дамыту және үздіксіз оқу дағдысы:

• 
  Әдебиеттермен жұмыс жасау, Интернет-желілерімен, электронды нұсқаулықтармен оқу және ғылыми материалдармен
  
• 
  Рефераттар, докладтар, таратылатын материалдар және т.б. тақырыптық презентациялар дайындау.
  

2.5. Пәннің пререквизиттері: токсикологическая химия, фармацевтическая химия.

2.6. Пәннің постреквизиттері: фармакология.

2.7 Тақырыптық жоспар: тақырыптар, (практикалық сабақтар, оқытушының басқаруымен студенттердің өзіндік жұмысы студенттердің өзіндік жұмысы) бойынша әр бір сабақтың өткізілу ұзақтығы және өткізілу үлгісі

2.7.1. Тәжірибелік сабақтардың тақырыптық жоспары

№ п/п	Тақырыптар	Сабақтың ұзақтығы
	Кредит 1
	Тәжірибелік сабақтардың тақырыптары
1	Медициналық практикадағы фармакологиялық белсенді қосылыстардың кіріспесі және қауіпсіздік шараларының сұрақтары. Негізгі түсініктермен терминдер	1
2-3	Оң сапалылығының сақталуына әсер ететін факторлар, қарсы көрсетілімдегі эффектілердің пайда болуы, фармакологиялық белсенді қосылыстардың улылығы	2
4-5	Улану және оның жіктелінуі. Потенциалды қауіпті улы қосылыстардың тізімі	2
6	ДЗ ағзаға түсу жолдары	1
7-8	ДЗ ағзаға сіңірілуі. Битологиялық мембрана арқылы ДЗ ағзаға өту типтері. Химиялық қосылыстардың улылығына әсер ететін факторлар	2
9-11	ДЗ ағзамен байланысуы мен таралуы	3
12-14	Ксенобиотиктердің адаммен жануар организміндегі биотрансформациясы. Метаболизмнің I фазасы	3
15	Ксенобиотиктердің адам мен жануар организміндегі биотрансформациясы. Метаболизмнің IІ фазасы	1
	Барлығы:	15 сағат
Кредит 2
	Тәжірибелік сабақтардың тақырыптары
1-2	ДЗ ағзадан шығарылуы. Детоксикацияның шынайы тәсілдері	2
3-4	ДЗ (улардың) ағзадан шығарылуы. Детоксикацияның жасанды тәсілдері (интракорпоральді, экстракорпоральді)	2
5-7	Зертханалық жануарлар және зерттеуге қолданылатын жануарларды таңдау тәртібі	3
8 -9	Клиникаға дейінгі тәжірибелерді жүргізу ережелері	2
10-12	Токсикометриялық көрсеткіштердің анықтау тәсілдері зертханалық жануарларды зерттеудің және тірі адамдарға жүргізілетін тәжірибелердің нәтижелерін корреляциялау	3
13-14	Еріктілермен клиникалық зерттеу жүргізу тәртібі. Клиникалық зерттеулердің нәтижелерінің рәсімделуі	2
15	Фармакологиялық белсенді заттардың ДЗ ретінде мемлекеттік тіркелуі	1
	Барлығы:	15 сағат
	Барлық сағаттары:	30 сағат