Алдамасаң-сата алмайсың»

1 Дәріс

1 Азық – түлік тауарларын бұрмалау тарихы

2 Тауардың сәйкестік сатысын бағалау кезінде ұқсастырудың рөлі және орны

1 Тұтынушы бұрмалаумен алғашқы тауарлы нарық кезінде кездесті. Құқықтық жағынан тауарды бұрмалау саудалық алдау, алдамшылықтың әртүрлілігі дегенді білдіреді, осы уақытқа дейін мынандай нақыл сөз бар: «Алдамасаң-сата алмайсың». Бұрмаланған тауарлар тұтынушылардың денсаулығына белгілі бір зиян келтіретіндіктен, бұрмалау туралы заңды актілер қабылдау кезінде, өндіруші де және делдал да тұтынушыны алдайтын тәсілдерден абайлау керек және тұтынушы өзінің сатып алынған заты жөнініде анық түсінік алуы керек.

Тағам өнімдерін бұрмалау туралы заңдар ХІХ ғасырда көптеген дамыған еуропалық елдерде қабылданды-Францияда (1851 ж.), Италияда (1890 ж.), Бельгияда (1891 ж.), сосын Англия, Автрия, Швейцарияда қабылданды. Бұл елдердің заңдарында тауарды бұрмалағаны үшін жазалау мөлшерлері қаралды – қатал айыппұл, оларың мөлшері тұтынушылардың денсаулығына келтірген зияны сатысына байланысты болды; сонымен қатар шара қолдану – азаматтық құқығынан, атағынан айыру; қамау және абақтыға қамау.

Ресейде Петр І кезінде астана нарығында тағамдық тауарларды саудалау жөнінде жарлықтар қабылданған. 1718 ж. қаулыда «денсаулығы нашар малдың етін сатуға» тыйым салған және жазалаудың қатал түрлері қарастырылған: «Бірінші жазасына –қамшымен ұрған, екінші-айдауға жіберген, үшіншісі үшін - өлім жазасына кесілген».

Заңды құжаттарда бұрмаланған тағамдық заттардың ішінде нан, ет (1845 ж.), сиыр майы, майлар (1891ж.) аталды.Кейіннен бұл тізімді ара балы, кофе, сүт, ұн, сыра, қант, шай, және т.б. бұрмалау толықтырды.

Революцияға дейінгі уақытта Ресейде бұрмалаудан заңды қорғаудан басқа әлеуметтік қорғау да болған. Бұрмалау жасағандардың аты-жөндері мәлім болды, олар жөнінде кітаптарда жазылды. Осындай кітаптардың бірі-«Жасанды бұйымды тұрмыста анықтау» физика және химия профессоры А.Альмадингеннің кітабы. Ол арқылы тамақ әзірлеу технологиясында қолданылатын химиялық заттар, үй жөндеуде қолданылатын кейбір материалдардың бұрмалауын анықтауға қолданылды.

2 Сапаны ұқсастырып сараптау- бағалау, сапаны сараптау, сертификаттау кезінде негізгі болып табылады.

«Сәйкестік-өнімнің, процестің немесе қызметтің барлық бекітілген талаптарын қадағалау» ( Басшылық ИСО/МЭК, п. 13.1).

Тауардың сәйкестік сатысы осы және басқа да көрсеткіштері бойынша өндіруші жағынан да, тұтынушы жағынан да бағаланады.

Тауардың сәйкестік сатысын бағалау

Мақсаттары

Бағалау (сапаны бақылау) сапаны сараптау сәйкестік сертификаттау

Бұйымдарды ұқсастырып сараптау

Зерттеу-нақты сапа көрсеткіштерін нормативті, техникалық, технологиялық талаптары және қауіпсіздігі бойынша анықтау

Нормативті құжаттар (нқ) нқ, техникалық, технологиялық берілген бұйымның

талаптармен салыстыру талаптары жеке сапа сәйкестігін сертификат-

көрсеткіштерін бекіту таудың бекітілген

ереже талаптарымен

салыстыру

сапа куәлігі зерттеу нәтижелерінің рәсімдеу сәйкестік

сараптық қорытындысы сертификаты

1 сурет. Өндіруші жағынан тауардың сәйкестік сатысын бағалауды ұқсастырып сараптаудың рөлі

Сапаны бағалау (бақылау) өндіруші жағынан нарықтық қатынастар субъектілері-өндірушілер, сатушылар, тұтынушы өнімдері және бақылаушы ұйымдар жүргізе алады.

Тауардың сапасын сараптауды жүргізу кезінде әртүрлі мақсаттар қойылуы мүмкін:

тауарды және оның шығу тегін ұқсастыру;
берілген өнімніғ бұрмалануын анықтау;
берілген өнімнің аталған тауар тобына сәйкестігін анықтау;
өнімді өндірушіні, шығару уақытын және сақтау мерзімін бекіту;
бөгде заттар мен ластаушыларды анықтау;
тағам өнімдерінің ластануын, бұрмалану сатысын бекіту;
тауарлық құжаттаманың және бұрмалануын анықтау;
азық-түлік тауарларының қауіпсіздік сатысын бекіту.

Тұтынушы жағынан тауардың сәйкестік сатысын келесі көрсеткіштер арқылы бекітілуі мүмкін: сапаны бағалау, жеке тәжірибесі, басқалардың көзқарасы.

Бұл кезде сатып алушы жағынан тауар сәйкестігі сатысын бағалау кезінде бір мақсат көзделеді, ол-сатып алу.

Тауар сәйкестігі сатысын бағалау

М

ақсаты

С

атып алу

Бұйымды ұқсастыру

Нақты сапа көрсеткіштерін сатып алушы қажеттілігі талаптарымен анықтау

Сапаны бағалау жеке өмір тәжірибесі өзгелердің көзқарасы

Ұқсастық нәтижесін рәсімдеу

Тауар үшін төлем

2 сурет. Сатып алушы жағынан тауар сәйкестігі сапасын бағалауда ұқсастықтың рөлі

№ 2 дәріс

Тақырыбы: Ұқсастыру

1 Ұқсастыру түрлері: тұтынушылық; тауарлы партиялы (тауарлық партиялық); ассортиментті (түрлік); сапалық; сұрыпты; арнайы.

2 Ұқсастыру тәсілдері: микробиологиялық; физико-химиялық; органолептикалық.

3 Ұқсастыру әдістері: органолептикалық; өлшеу және тестілеу.

1 Қойылған мақсаттарға байланысты ұқсастырудың келесі түрлері бар: тұтынушылық; тауарлы партиялы (тауарлық партиялық); ассортиментті (түрлік); сапалық; сұрыпты; арнайы.

Тұтынушылық ұқсастыру адам тамақтануы үшін тағам өнімдерін қолдану мүмкіндіктерін бекіту мақсатымен жүргізіледі. Көптеген өсімдіктектес тағам өнімдері тамақтану мақсатында да, мал азығы үшін де, техникалық өңдеу үшін де өсіріледі.

Тұтынушылық ұқсастыру нарыққа адам қолданысы үшін арналған өнімдерді шығаруға жол бермейді.

Тауарлы партиялы (тауарлық партиялық) ұқсастыру –қызметтің ең күрделі түрлерінің бірі, берілген тауар бөлігінің (біріктірілген сынама, орташа үлгі, бірлік экземпляр) нақты тауар партиясына жататындығы бекітіледі. Күрделілігі – көптеген жағдайларда ұқсастыру критерийлері сенімсіз болып табылады. Белгілі бір атаудағы тауарлардың бекіту қиын, мысалы, жоғары сұрып ұнынан әзірленген бидай наныны, бір нан зауытында өндірілген, бірақ бірақ әртүрлі ауысымда және / немесе әртүрлі жеткізуші ұндарынан әзірленген.

Ассортиментті (түрлік) ұқсастыру – тауар атауын ассортименті бойынша сәйкестігін бекіту.

Ұқсастырудың бұл түрі бағалау қызметінің барлық түрінде тауардың атауы бойынша сәйкестігін растау үшін қолданылады, бірақ тауарды сертификаттау және ТН ВЭД бойынша кодын бекіту үшін кедендік ұқсастыру кезінде ерекше мәнге ие.

Сұрыптық ұқсастыру - ассортиметтік ұқсастыру жүргізілгеннен кейін сол және басқа тауар сұрпы үшін нормативтік құжатта көрсетілген сапа талаптарына сәйкестігін бекіту.

Ұқсастырудың бұл түрі жіберілетін және жіберілмейтін ақауларды болуын табуға мүмкіндік береді, сонымен қатар орамада және / немесе жолдама құжаттарында көрсетілген тауарлық сұрыпқа (классқа) сәйкестігін анықтайды.

Арнайы ұқсастыру - берілген бұйымның өткізуге рұқсат етілмеген тауарлар қатарына қарым-қатынасын бекітеді.

2 Ұқсастыру тәсілдері: микробиологиялық; физико-химиялық; органолептикалық.

Микробиологиялық тәсілмен арнайы ұқсастыру жүргізу үшін қажетті көрсеткіштер анықталады: сыртқы әсерге және өнімнің өндіру, сақтау және өткізу процесінде түсетін микрофлорамен тұқымдану сатысына байланысты, сонымен қатар шикізатта өтетін ішкі процестердегі тауар қауіпсіздігі сатысын бекіту.

Ұқсастырып сараптаудың физико-химиялық көрсеткіштері ретінде келесі талаптарға сәйкес көрсеткіштер таңдалуы тиіс:

Типтілік-нақты бір түр, атау үшін немесе тауардың біртекті тобы үшін.
Алынған нәтижелердің объектілігі және салыстырмалылығы.
Берілген көрсеткіштің басқа тәсілмен тексерілуі.
Алынған нәтижелерді басқа зертханаларда жаңғыртуы.

Тауарды ұқсастырудың органолептикалық тәсілі артықшылығы, анықтаудың жылдамдылығы және арнайы құралдар, аппаратуралар және әдістер талап етпейді.

Органолептикалық тәсілде адамның сезім мүшелеоі қызмет атқарады: иіс сезу, түйсіну, дәм сезу, жарықты байқау, есту мүшелері.

Иіс сезу мүшелерінің көмегімен тауарды келесі түйсінумен ұқсастырамыз: иіс, хош иіс, және соған әсер ететін тактикалық сезімдер: өткір иіс, жүрек айнытарлық иіс.

Ұқсастыру кезінде тілде орналасқан дәмдік жасушалармен 4 дәмді анықтаймыз: қышқыл, ащы, тәтті, тұзды.

Көзбен шолу көру мүшелерінің көмегімен ұқсастыру кезінде мыналарды анықтаймыз: түс, сол және басқа түстердің реңі, ішкі құрылымы, анықтылығы, ылайлануы, сыртқы өлшемдері, қалыңдығы және т.б.

Ұқсастыру кезінде есту мүшелерінің көмегімен келесілер анықталады: шайнау кезіндегі қытыр, тістегі дыбыс, қысым көрсетудегі жарылу және т.б.

3 Ұқсастыру мақсатымен үш топқабіріктірілген әртүрлі әдістер қолданылады: органолептикалық; өлшеу және тестілеу.

Органолептикалық әдіс - бұл адамның сезім мүшелері арқылы ұқсастыру көрсеткіштерінің мәнін анықтау әдісі.

Өлшеу әдісі - ұқсастыру сараптамасы кезінде техникалық өлшеу құралдарының көмегімен көрсеткіштер мәнін анықтау әдісі.

Қолданылатын өлшеу құралдарына байланысты бұл әдістер келесі топастыларына бөлінеді:

-физикалық әдістер- өлшеу құралдарының көмегімен (мөлшер, физикалық құралдар, өлшеу қондырғылары) химиялық және физикалық сапа көрсеткіштерін анықтау;

-химиялық және биохимиялық әдістер- әртүрлі мақсаттағы ұқсастық сараптамасы кезінде қондырғы және өлшеу құралдары, үлгілер, стандартты заттардың көмегімен химиялық көрсеткіштерін анықтау;

-микробиологиялық- тауар қауіпсіздігіне арнайы ұқсастыру кезінде тағам өнімдерінің ластануын, микроорганизмдермен тұқымдану сатысын анықтау;

-тауарлық-технологиялық- сол және басқа технологияны қолдану кезінде шикізаттың жарамдылық сатысын анықтау мақсатында ұқсастыру.

Тестілік әдіс тауардың химиялық немесе биохимиялық сезгіштік аралығы бойынша қауіпсіздік сатысын анықтау үшін қолданылады.

№ 3 Дәріс

Тақырыбы: Жасандылық (бұрмалау)

Дәріс жоспары:

1 Бұрмалау түрлері

2 Бұрмалау тәсілдері

3 Оны табу әдістері

1 Тауар түпнұсқасы – бұл берілген өнімді басқалардан ажырататын әртүрлі сипаттамалар мен арнайы көрсеткіштер жиынтығы. Осыған байланысты барлық өндірілетін тауарлар әрқашан түпнұсқа үлгісі болады. Осының негізінде барлық жобалы-технологиялық құжаттама дайындалады да берілген үлгі жай тираждалады.

Бұрмалау латынның ұқсатамын деген сөзінен шыққан. Бұл пайда табу мақсатымен сату-сатып алу объектісін ұқсату жолымен сатушы және/ немесе тұтынушыны алдауға бағытталған қызмет.

Бұрмалау объектілері: тауар, қызмет, ақша белгілері, құжаттар, ақпарат, қаржылық және бухгалтерлік есептер, орама және ұқсастық белгілері, тарихи деректер, атақты адамдардың ойлары.

Азық – түлік өнімдерін бұрмалаудың келесі түрлері бар:

1 ассортиментті;

2 сапалық;

3 мөлшерлі;

4 құнды;

5 ақпараттық;

6 кешенді.

Ассортиментті бұрмалау кезінде сырттай ұқсату бір немесе бірнеше ұқсас белгілерін сақтап басқа сұрып, түр, немесе атауын алмастырғыштармен алмастыру жолымен жүзеге асырылады.

Тауар тобының сол немесе басқа тобының ассортиментті бұрмалануына келесі жағдайлар қажет:

1 сатылымда тұтынушылық қасиеттері және кейбір сапа көрсеткіштері жағынан жақын басқа тауар топтарының болуы;

2 тауар сапасының сұрыпқа бөлінуі;

3 берілген тауар тобының еліктеуіштерін өндіру және өткізу;

4 сапа көрсеткіштері және ақаудың болуы бойынша ажыратылатын тауар өндіру және өткізу.

Сапалық бұрмалау- әртүрлі тағамдық немесе тағамдық емес қоспалар көмегімен тауар түпнұсқасын сырттай ұқсату.

Берілген бұрмалау түрінің объектілері әртүрлі қоспалы немесе бұзылған рецептуралы тағам өнімдері болып табылады.

Мөлшерлі бұрмалау- рұқсат етілген аралық нормадан тауар параметрлерінің ауытқуы есебінен тұтынушыны алдау.

Тәжірибелік қызметте бұрмалаудың бұл түрі кем өлшенген немесе өлшеу деп аталады.

Мөлшерлі бұрмалау кезінде келесілер қолданылады:

1 жасанды өлшеу құралдары (гірлер, метр, өлшеу ыдыстары);

2 дәл емес техникалық өлшеу құралдары (таразы) немесе сезімталдығы өте төмен өлшеу құралдары;

3 арнайы әдістер және /немесе сатып алушыға психологиялық әсер ету;

4 тауарды қате өлшеу.

Құнды бұрмалау- сапасы төмен тауарды жоғары сапалы тауар бағасымен өткізу немесе аз мөлшерлі тауарды көп мөлшерлі тауар бағасымен сату жолымен тұтынушыны алдау.

Ақпараттық бұрмалау- тауар қасиеті және / немесе құрамы жөнінде нақты емес немесе жалған ақпарат көмегімен тұтынушыны алдау.

Азық-түлік өнімдерін кешенді бұрмалауда сырттай ұқсатудың екі немесе одан да көп жеке түрі болады.

Жасандылық жасалу орнына байланысты:

-технологиялық:

-өткізуге дейінгі.

Технологиялық бұрмалау кезінде тауарды сырттай ұқсату өндірістің барлық технологиялық процесі циклінде жүзеге асырылады.

Өткізуге дейінгі бұрмалау кезінде тауарды сырттай ұқсату оны сатуға дайындау кезінде немесе тұтынушыға жіберуде болады.

4 Дәріс

Тақырыбы: Дәнді дақыл тауарларын ұқсастыру, бұрмалау тәсілдері және табу әдістері

Дәріс жоспары:

1 дән

2 жарма

3 ұн

1 Дәнді түпнұсқалыққа сараптау жүргізу кезінде келесі зерттеу мақсаттары пайда болады:

-дән түрін ұқсастыру;

-дән класын және түрін ұқсастыру;

-дәнді бұрмалау тәсілдері және оны табу әдістері.

Бұл дәнді-дақылдарға жататын бөлшектелмеген қабыршықталмаған тұтас дән. Оларға келесілер жатады: дәнді астық ( қарабидай, сұлы, арпа, күріш, бұршақ, ақ жүгері, тары), қарақұмық, бұршақ тұқымдас (асбұршақ, үрме бұршақ, жасымық, соя).

Дәндерде өзіне тән белгілері бар: әртүрлі боялуы, сыртқы түрі және өлшемдері.

Дәнді ассортиментті бұрмалау келесі жолмен жүзеге асырылады: қатты бидайды жұмсағымен ауыстыру; мал азығына арналған дәнді азық –түлік мақсатында өткізу; төмен клейковиналы бидай дәнімен жоғары сапалы дән класын тиін алмастыру.

Дәнді сапалық бұрмалау келесідей жүзеге асырылады: қоспасынан жеткілікті тазартпау; бөгде қоспалар қосу; көгерген, ақ зең, өте қуырылған дән.

2 Жармаға түпнұсқалыққа сараптау жүргізу кезінде келесі зерттеу мақсаттары пайда болады:

-жарма түрін ұқсастыру;

-жарма нөмерін және сортын ұқсастыру;

-жарманы бұрмалау тәсілдері және оны табу әдістері.

Жарма дәннің, бұршақтың жемістік, тұқымдық қабықшасын және ұрығын алынған бөлігі.