Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан Мемлекеттік медицина университеті

СТУДЕНТТІҢ ӨЗІНДІК ЖҰМЫСЫ


Мамандығы: Жалпы медицина.
Дисциплина: Гистология – 2.
Кафедра: Гистология. Цитология. Эмбриология.
Курс: III
Тақырыбы: Жыныс жүйесі. Эмбрионалдық даму жолы және шығу тегі. Жыныстық дифференцировкасының факторлары.
Орындалу формасы: Реферат.


Орындаған: Болатканова К. Тобы: 306 А Тексерген: Комекбай Ж.Е.






Ақтөбе 2016 ж.


ЖОСПАР:

І.Кіріспе:

ІІ.Негізгі бөлімі:

1. Жыныс жүйесіне жалпы сипаттама.

2. Аталық және аналық жыныс жүйесінің эмбрионалдық дамуы және шығу тегі.Генеративті қызметтері.Сперматогенез.Овогенез.

3. Жыныстық дифференцировкасының факторлары.

ІІІ.Қорытынды:

ІV. Пайдаланылған әдебиеттер


Жыныс жүйесіне жалпы сипаттама.

Жыныс жүйелері(гонадалар)ағзадағы репродуктивті қызмет атқаратын мүшелердің жиынтығы.Жүйенің құрамына жыныс жасушаларын түзетін гормондар бөлетін жыныс бездері немесе гонадалар мен қосымша мүшелер жатады.Аталық жыныс жүйесіне атабез,атабез қосалқысы,ұрық жүретін жолдар,көпіршікті бездер,куық түбі безі жатса, аналық жыныс жүйесіне-аналық жыныс безі мен қосымша мүшелер жатыр,жатыр түтігі,қынап жатады.Жыныс жүйесінің ерекшелігі жыныс хромасомаларында ер адамда ХУ,әйелдерде ХХ болады.Аталық жыныс жасушаларының дамуы сперматогенез,аналық бездерінде аналық жасушаларының дамуы овогенез үш сатыдан тұрады.

Аталық без(ен)дамуы.Аталық бездің дамуы алғашқы бүйректің жоғарғы шетінде ұрықтың болашақ дәнекер тканьді капсуласы-белоктық қабық пайда болады.Ол жыныс жіпшесін жыныс белдігінен бөліп тұрады.Әрі қарай жыныс жіпшелерінен ұрық өзекшесі дамиды,бірақ жіпшелердің біраз бөлігі ұрық торына айналады.Алғашқыда ұрық өзекшесімен өзекше торы байланыста болмайды,кейін байланысқа түседі.

Туғаннан кейінгі кезеңде ұрық өзекшесінде гоноциттер көбейеді,ал жыныс жіпшесінің эпителий клеткасы сүйемелдеуші клетка түрінде сақталып қалады.Ұрықтың торы дамыған ұрықтық жіпшеде гоноциттер біртіндеп семи бастайды.

Аталық бездің тор өзекшелері ақ қабықша аралығына жақындағанда алғашқы бүйректің эпителиальды өзекшесінің астарынан дамыған шығарғыш өзекшелерге құяды.Аталық бездің ұрық әкетуші өзекшелері жиналып,қосалқы аталық бездің өзегіне ауысады.Оның проксимальды бөлігі аталық бездің қосалқысын түзейді,ал оның дистальды бөлігі ұрық әкетуші жолына айналады.Ерлер организмінде парамезонефральды жол семіп,оның тек жоғарғы шеті сақталып қалады және төмеңгі жағы қуықасты жатыршығына айналады.Ол еркектерде қуық асты бездің жуандаған жері ұрық шығаратын өзектің несеп шығарғыш өзекке ауысатын жерінде орналасқан.Қуық асты без бен ұрық көпіршіктері зәр-жыныс қуысында дамиды. 22-ші аптадан кейін гоноциттер сперматогониге айналады.Бұл кезде олар гликоген мен жоғарғы сілтілі фосфотазадан айырылады. Онтогенезде аталық жыныс безінің эндокринді қызметі генеративтікке қарағанда ерте белгіленеді.Еркек жыныс гормоны тестостерон ұрықтық дамудың 8-10 аптадан бастап өндіріле бастайды.Ұрықтық атабезде тестостерон биосинтезіне дейін ингибитерге жататын белокты андрогендер біртіндеп дами бастайды.Олардың ішінен индиферентті гонодалар сатысы кезінде-ақ гормон пайда болады.Соның әсерінен парамезонефральды өзекше жойылады.Осы кезден бастап индиферентті бастама еркек типтік жыныс жүйеде дами бастайды.Бұл гормонның даму көзі әлі анықталмаған. Шамамен эмбриогенездің ортасында,ұрық каналшаларында,аталық безде эпителиосперматогенді қабат ерекшеленгеннен соң,қуыста көп мөлшерде гоноциттер жиналып,екінші ингибин түзілуі басталады.Ол бір жағына-гоноцит көбеюін бастап,олардың бұзылуын тездетеді,ал екінші жағынан-ФСГ аденогипофиз секрециясын бірқалыпта тежейді.Бұл пептид аталық бездің эпителий торынан түзіледі.

Еркек жынысының эмбриогенезінің пренотальды кезеңі жақындағанда гипоталамустың тиісті орталықтарына әсер ететін ФСГ түзілуін басатын қабілетін сақтап,гоноциттерге депрессивті әсер етуін жоғалтқан ингибиндер пайда болады.

Аталық жыныс жүйесінің қосымша бездері: ұрық көпіршіктері, қуық түбі безі, бульбоуретральді бездер жатады.
Ұрық көпіршіктері. Ұрық шығаратын түтікшенің қабырғасының дистальді бөлігінің қалыңдап өсуінен пайда болады.

Бұл жұп секреторлы безді мүше. Негізгі қызметі сперманы сұйылтатын әлсіз, сілті реакциясы бар, секретінің құрамы фруктозаға бай, шырышты секрет бөлетін без болып табылады. Қабырғасы үш қабықтан тұрады,олар: кілегейлі,бұлшық етті және сыртқы адвентициальды қабықтар.Кілегейлі қабықта шырышты экзокриноциттерден тұратын альвеолярлы бездердің терминалды бөлігі орналасады. Бұлшықетті қабығы жақсы дамыған, екі қабаттан тұратын миоцит тобы. Адвентициальды қабық құрамында эластинді талшықтар бар,тығыз дәнекер тінді құрылым.

Бульбоуретральді бездері – жағынан альвеоларлы – түтікшелі. Секреторлы өзегі зәр шығаратын түтігінің жоғарғы бөлігіне ашылады. Секрет шығаратын өзегін тыстайтын эпителиі куб немесе призма тәрізді. Эпителий жасушаларының цитоплазмасында шырышты көпіршіктер мен жасуша қосындылары да бар. Без бөліктерінің арасында борпылдақ қалыптаспаған талшықты дәнекер тінді перделері мен миоциттер жігіде көрінеді.

Қуық асты безі немесе простата – құрамында көптеген бездің өзектерінен тұратын несеп ағар каналының жоғарғы бөлігін қамтитын бұлшықетті – безді мүше. Без эмбриогенездің 11 – 12 аптасында дами бастайды.

Адамның бүкіл өмірі бойына бұл без жасқа қарай өзгеріске ұшырайды. Бұл жыныс гормонының түзілуінің азаюына байланысты және осы мүшенің безді эпитнлиі, дәнекер тіні, әрі тегіс салалы ет жасушаларының ара қатынасының өзгеруімен байланысты.


Генеративті қызметі.Сперматогенез.

Ер адам жыныс клеткасының дамуы(сперматогенез)иреленген ұрық өзекшесінде өтеді және 4 саты немесе фазадан тұрады: көбею,өсу,пісіп жетілу және қалыптасу. Сперматогенездің фазасы сперматогонияның көбеюі,сперматогендік эпителийдің шеткі бөлігінде болады.Қазіргі болжамдарға сәйкес спермотогонийді екі түрлі клеткаға бөлуге болады: 1)А типті стволдық сперматогоний.Олар 2 субпопуляцияға жіктеледі: ұзақ өмір сүру-қорлы стволдық клеткалар және тез жанару-жартылай стволдық клеткалар.Бұлар сперматогенді эпителейінің циклі бойы бір рет бөлінеді. 2) А және В типті ерекшеленген сперматогоний стволдық клеткалар. Стволдық клеткалар өзекшенің базальды бөлімінде орналасып,басқа сперматогонилерден бөлінген.Стволдық а сперматогониде құрылымдық популяция жағынан ашық,қоңыр клеткалар деп бөлінеді.Екі клеткаға да ядросында бір текті хроматин мен ядро қабығының жанында ядрошық орналасуы тән.А типті қоңыр клеткада хроматиннің жиналу дәрежесі үлкен,ашық клеткаға қарағанда.Қоңыр клеткалар «қор» баяу жаңаратын стволдық клеткаға,ал ашық-тез жаңаратын жартылай стволдық клеткаға жатады.Стволдық клеткаға хроматинде бір немесе екі ядрошығы диффузды таралған сопақша ядро тән,цитоплазмасында рибосома мен полисом көп мөлшерде,ал басқа органеллалар аз мөлшерде кездеседі.

А типті стволдық клетканың бір бөлігі бөлінуінде цитокенез болмайды,цитоплазмалық көпірмен байланысқан түрінде қалады.Бұндай сперматогонидің пайда болуы еркек жыныс клеткасын ерекшелену клеткасының басталғаның көрсетеді.Клетканың әрі қарай бөлінуі тізбе немесе цитоплазмалық көпірмен байланысқан сперматогоний тобының түзілуіне әкеледі.В типті клетканың ядросы ірі,хроматині кесек сияқты жиналған.
Келесі сатысында сперматогонийлер бөлінбейді және де 1-ші қатардағы сперматоциттер(өсу кезеңі)түзіледі.Өсу сатысында сперматогонидің синтициальді топтары сперматогенді эпителийдің абдоминалды зонасымен араласа бастайды.Өсу сатысында сперматогонийлердің көлемі ұлғайып,мейоздың бірінші профазасы ұзақ және 5 сатыдан тұрады: лептотендер, зиготендер, пахитендер, диплотендер, диакинездер.

Профаза алдындағы 1-ші қатардағы сперматоциттерде ДНҚ саны екі еселенеді.Сперматоцит прелептотен сатысында тұрады.Лептотен сатысында хромасомалар жіңішке жіпше түрінде болады.Зиготен сатысында гомологты хромасомалар бивалент түзіп,жұбымен орналасады.Оның маңызы конъюгация кезінде ген алмасу жүреді.Жедел шиыршықтану нәтижесінде хромасомалар жұбы қысқарып,бір уақытта жуандай бастайды-пахитен сатысы. Гомологты хромасомалар өз бойында тығыз байланысты болады.1-ші ретті сперматоциттерді электронды микроскоппен қарағанда гомологты хромасомалардың жанасқан жерінде параллель жұбымен орналасқан ленталар ені 60нм,екіншісінен ашық аралық арқылы бөлінген екі шамамен 100нм-дей синаптонемді жиынтықты көруге болады.Ашық түсті аралықтың ортасында электронды тығыз сызық және оны кесіп өткен жіңішке филаменттерді көруге болады.Комплекстің екі ұшы ядролық қабыққа біріккен.Адамда бұл сатыда 23 синаптогенді жиынтық түзіледі.Диплотен сатысында әрқайсысы бивалент түзуші хромасомалар бір бірінен алшақтап,әрқайсысы бөлек көрінеді,бірақ хромасом қиылысқан жерлерінде байланыс сақталады.Бір кезеңде әрбір хромасом 2 хроматидтен тұратының көруге болады.Ширатылудың әрі қарай жүруі конъюгерленген хромасомнан әр түрлі пішінді қысқа денешік тәрізді тетрада деп аталатын түрге айналуына әкеліп соқтырады.Әрбір тетрада 2 конъюгерленген хромасомнан түзілген,тетрада саны 2 есе кем,алғашқы хромасом санынан.Гаплоидты-адамда 23 тетрада.Диакенез сатысында хромасом одан әрі жуандап,клетка мейоздың 1-ші бөлінуінің метафазасына өтеді.Анафазада әрбір биваленттің 2 хромасомы клетканың 2 полюсі бір біреуден әрбір полюске тарайды.Осылайша,әрбір екі жас клеткада – 2-ші қатардағы сперматоцитте гаплоидты хромасомдар(адамда-23)болады.

Пісудің екінші бөлінуі біріншінің артынша басталады да ,хромасомның редупликациясыз кәдімгі метозбен өтеді.Пісудің анафазпсының екінші бөлінуінде екінші қатардағы сперматоцит диадтары монадтарға бөлінеді немесе жалғыз хроматидтер полюстерге таралған нәтижесінде сперматидтер 2-ші қатардағы сперматоцит ядросында қанша диад болса,сонша монад алады.2-ші қатардағы сперматоциттер 1-ші қатардағы сперматоцитке қарағанда мөлшері кіші және эпителио-сперматогенді қабаттың ортасында беткей орналады.

Осылайша әрбір сперматогония гаплоидты жиынтықты хромасом бар 4 сперматидке бастама береді.Сперматидтер әрі қарай бөлінбейді,бірақ күрделі өзгеріс жолымен жетілген сперматозоидқа ауысады.Бұл трансформация сперматогенездің 4-ші фазасы-қалыптасу кезеңін немесе сперматогенезді құрайды.

Сперматидтер ірі ядролы,онша үлкен емес дөңгелек клеткалар.Сүйемелдеуші клетканың ұшының жанында жиналып,сперматидтен сперматозоид түзілуіне жағдай жасайтын цитоплазмасының бөлігін жаба бастайды.Сперматид ядросы біртіндеп тығыздалып,жуандай бастайды. Сперматид ядросы айналасында Гольджи кешені,центросома орналасып,ұсақ метахондриялар жиналады.Қалыптасу процесі Гольджи кешені аймағында тығыздалған түйіршік акробласт түзілуінен басталып,ядро бетіне жанасып жатқан әрі қарай акробласт мөлшері ұлғайып,қалпақ тәрізді ядроны ұстап тұрады,ал акробласт ортасы тығыздалған денешікке ерекшеленеді.Бұл құрылымды акросома дейді.Ол сүйемелдеуші клеткаға қарағанда тасымалдашы сперматид шетінде жатады.Екі центриольдан тұратын центросома сперматидтің қарама-қарсы ұшында орналасады.Проксимальды центриоль ядро бетіне жанасады,ал дисталды жағы екі бөлікке бөлінеді.Дистальды центриольдың алдынғы бөлігінен жіпше түзіледі,өз кезегінде ол дамыған сперматозоидтың белдік жіпшесіне айналады.Дистальды центриолдың артқы бөлігі сақина тәрізді түрге енеді.Жіпшемен араласып бұл сақина артқы шекараның ортасын немесе сперматозоидтың байланысу бөлігін анықтайды. Цитоплазма сперматозоидтың құйрығының өсуіне байланысты ядродан төмен түседі және байланыс бөлігіне жинақталады.Митохондрий проксимальды центриоль мен сақина спираль тәрізді орналасады.Сперматид цитоплазмасы оның спермаға айналу кезінде күшті семиді.Бас аймағында ол тек жіңішке қабық жауып жатады.Цитоплазманың бір бөлігі шығарылып тасталады және ұрык өзекшесінің тесігіне ыдырайды немесе сүйемелдеуші клеткамен жұтылып қояды.Сонымен қатар бұл клеткалар иректелген ұрық өзекшесінің саңылауында жиналатын сұйықтық бөліп шығарады.Бұл сұйықтыққа сүйемелдеушәі клетка ұшынан босап шыққан қалыптасқан сперматозоидтар түсіп,онымен бірге өзекшенің дистальді бөліміне қарай кетеді.Адамда сперматогенез процесі 75 күнге созылады.Сондықтан өзекшенің әрбір ексіндісінде сперматогенді эпителийдің белгілі бір клеткалар жиынтығы бар. Эпителиоспермотогенді қабат зақымдаушы күштерге сезімтал болып келеді . Әр түрлі интоксикация, авитаминоз, қоректік заттар жетіспегенде сперматогенез әлсіз болады немесе тоқтап қалады. Ал спермотогенді эпителий жойылып кетеді. Организм ұзақ уақыт қызуы жоғары болғанда , лихорадка кезінде ,ұрық шығарғыш өзекті кескенде немесе байлағанда крипторхизм(аталық без енге түспей,іш қуысында қалып қойған кезде)деструктивті процесстер дамиды. Бұл кезде деструктивті процесс 1-ші сперматозоид пен сперматид түзілуін зақымдайды.Сонғысы ісіп кей кезде дөңгелек массаға айналады.Оны ұрық шары деп атайды.Ол өзекше тесігінде жүзіп жүреді.Сперматогенді эпителийдің төменгі қабаты бұл кезде ұзақ сақталып,зақымдаушы агент әрекеті тоқтаған соң, сперматогенез қалпына келуі мүмкін.
Жоғарыда айтылған деструкция тек сперматогенді қабатпен шектеледі.көрсетілген жағдайларда сүйемелдеуші клеткалар сақталып,кей кезде үлкейеді,ал гландулоциттер көп жағдайда көлемі ұлғайып,төмен түскен ұрық өзекшесі арасында көп мөлшерде жинала бастайды.

Аналық жыныс безі.

Дамуы. Аталық безге қарағанда аналық жыныс безінің ерекшеленуі сәл кешірек эмбриогенездің 7-8 аптасында пайда болады. Аналық жыныс безінің эмбриогенезінде алғашқы бүйрек денесінде мезенхиманың күшті дамуы байқалып,осыдан жыныс жіпшесінің бос ұштарымен бүйрек өзекшелері пайда болып,ал мезонефралды өзек семіп,осы кезде парамезонефральды өзектер жатыр түтігіне айналып, ұштары құйғышқа кеңейіп,аналық жыныс безін қармайды.Парамезонефральды өзектің төменгі бөлігі бірігіп,жатыр мен қынапқа бастама береді. 6-шы аптаның аяғы мен 7-ші аптаның басында аналық жыныс безі мезонефроннан бөлініп аналық жыныс безінің тамырлы аяғы- мезовария түзіле бастайды.Ұрықтың 6-8 аптасында аналық жыныс безінің қыртысты заты,ал жұмсақ заты кейінірек дамиды.Қыртысты заты жыныстық жіпшелердің үстінгі эпителий жыныс белдігінен пайда болады.Жыныстық жіпше арасында мезенхима біртіндеп дами келе,олар бөлек аралшық- алғашқы фолликулаға бөлінеді.Эмбриогенезде овогонидің белсенді көбеюі нәтижесінде әсіресе3-4 айда жыныс клеткалар саны тез көбейеді.Овогонидің жартысы 3-ші айдан бастап,мейоздың профазасында орналасқан 1-ші ретті овоцит дами бастайды.Бұл кезеңде клеткалар мейоздың барлық фазасы аяқталғанша жыныстық пісіп жетілу кезеңіне дейін сақталады.Түар кезде овогоний саны тез азайып,4-5% ғана қалады.Клетканың көбі жойылып негізгі клеткалар өсуінің 1-ші ретті овоцит кезеңінде болады.Туар кезде жыныс клеткалар саны 300000-400000 болып келеді.Жаңа туылған қыз балада эпителий бетіндегі жыныс жіпшесінің даму процесі әлі жалғасып жатады.Ол бір жасқа толғанда аяқталады.Жұмсақ заты бірінші бүйректен дамиды.Аналық жыныс безінің эндокринді қызметі әйел организмі жыныстық пісіп жетілгенде жұмыс істей бастайды.Бірінші кіші өсуі фолликуланың гипофиз гормонына тәуелсіз,үлкен өсуі аденогипофиздің ФСГ үдетеді.

Жатыр – ұрықтың құрсақ ішінде дамуын қамтамасыз етуде арналған бұлшық етті мүше.

Дамуы. Жатыр мен қынап, ұрықтың немесе нәрестенің сол жіне оң жақ парамезонефральді өзектерінің дистальді бөлігінің байланысқан жерінде дамиды. Кейінірек ұрықтың 4 айында қарай тоғысу аяқталады да, жатыр алмұрт тәрізді пішінге ауысады.

Жатырдың қабырғасы: кілегейлі, бұлшық етті және сыртқы сірлі қабықтан тұрады. Жатырдың ішкі эндометриі екі қабатқа – базальды және функциональды болып бөлінеді. Функциональды қабаты овариальді гормондарға тәуелді болғандықтан жыныстық циклде едәуір өзгерістерге ұшырайды. Жатырдың эндометриі бір қабатты призмалы эпителимен жабылған. Мұндағы кірпікшелі жасушалары көбінесе жатыр бездерінің өзектерінің айналасында орналасады. Жатырдың кілегейлі қабығының меншікті пластинкасы борпылдақ талшықты дәнекер тінінен түзілген. Бұл пластинкада көптеген жатыр бездері орналасады. Бездер эндометрийдің бүкіл қалыңдығын алып жатады, тіпті миометрийдің үстіңгі қабаттарына да кіреді. Пішіні мен құрылысы жағынан жатыр бездері қарапайым түтікшелі болып келеді. Жатырдың миометрийі тегіс салалы ет жасушаларынан – ішкі кілегей асты, мұнда миоциттері қиғаш орналасқан, ортаңғысы қан тамырлы және сыртқы миоциттері көлденең орналасқан қан тамырлар үсті қабаттардан тұрады. Миоциттердің бұлайша орналасуы жыныстық цикл барысында қан айналымының қарқындылығын реттеуде белгілі бір үлесін қосады. Миоциттер шоғырларының арасында иілгіш – эластин талшықтар арасы гистиоциттерге толы дәнекер тінінің қабыршақтары баршылық. Миометрийдегі миоциттердің ұзындығы 50 мкм шамасында, ал кей жерлерінде 500 – ге дейін созылып, тіпті тор да құрайды.

Периметрий жатырдың үстіңгі бетінің көпшілігін жауып жатады. Жатыр мойнында қынаптың үстіңгі бөлігінің алдыңғы және бүйір беттері көкетпен жабылмаған. Жатыр мойнының айналасында, әсіресе бүйір және алдыңғы бөліктерінде, май тінінің жиынтығы орналсады, мұны – параметрий дейді.

Сүт бездерін тері құрамындағы тер бездерінің өзгерген түрлері деп қараған жөн. Бірақ қызметіне байланысты сүт бездері аналық репродуктивті жүйеге жатады. Себебі, нәресте дүниеге келгеннен кейін плацентарлы қаннан қоректік зат алуы тоқталады, сондықтан нәрестенің негізгі қорегі ана сүті болып табылады.

Генеративті қызметі. Овогенез.

Овогенездің сперматогенездің біраз айырмашылықтары немесе ерекшеліктері бар.Мысалы,бірінші сатысы-овогонийлердің көбею кезеңі-құрсақ ішіндегі нәрестенің даму кезеңінде басталады.Екінші сатысы-өсу кезеңі туғаннан кейінгі даму барысындағы аналық безде өтеді де,мұнда алғашқы фолликулдардың І-ші реттік овоцитке айналуы байқалады.Үшінші саты-пісіп-жетілу кезеңі,ІІ-ші реттік овоциттердің пайда болуымен пісіп-жетілген жұмыртқа жасушасының овуляция нәтижесінде аналық безден жарылып шыгуымен аяқталады.Пісіп-жетілу кезеңі екі сатыдан тұрады және біріншісі екіншісіне интеркинезсіз ұласады.Бұл хромосомалар санының екі есе азаюны алып келеді,осыдан олардың жиынтығы гаплоидты болады (биология пәніңде өтіледі).Төртінші-қалыптасу сатысы аналық безінде болмайды.

Аталық безіндегідей аналық жыныс жасушалар да овоциттердің метаболизмі үшін қолайлы жағдай туғызатын гематофолликулярлы сүзгінің микроқоршауымен белгілі бір дәрежеде бөлектенген бұл сүзгі дәнекер тіннен микроайналымдық арнаның тамырларына оның базальды мембранасы мөлдір қабықтан тұрады.

Овуляция немесе фолликулдың жарылып,екінші реттік овоциттің құрсақ қуысына шығуы лютейн гормонының әсер етуінен болады.Бұл кезде оның гипофизден бөлінуі көбейеді.Овуляциядан бұрын аналық бездің гиперемиясы гематофолликулярлық сүзгінің өткізгіштігі артады.Фолликуланың көлемі оның бойындағы қан қысымын өседі,қабырғасы жұқарады.Бұл кезеңде бездегі нерв талшықтарының ең соңғы ұштарында катехоламиндердің көп мөлшерде бөлінуі байқалады.Фолликулярлық эпителиймен қоршалған екінші реттік овоцит жарылып шығып,жатыр түтігіне өтеді.Жатыр түтігінде пісіп жетілудің екінші рет бөлінуі тез жүзеге асады,сөйтіп ұрықтануға дайын жетілген жұмыртқа жасушасы пайда болады.

Сары дене.Овуляцияға себепші болған лютеин гормонының әсер етуі нәтижесінде пісіп жарылған овоциттің қабырғасындағы қабықтары бездің құрамында қалып,өзгеріске ұшырайды да,бұдан бездің құрамындағы уақытша эндокринді қызмет атқаратын сары дене қалыптасады.Пайда болған сары дене құрамына біртіндеп қан тамырлары еніп,кейбір бұзылған тамырлардан қан құйылады.Дамыған сары дененің ортасындағы дәнекер тін тез өсіп,ұйыған қанның орының басады.Осылай пайда болған сары дененің дамуы 4-сатыға бөлінеді.Бірінші сатысы-пролиферация мен васкуляризацияның барысында жасушалар көбейіп,бұлардың арасында капилляр пайда болады.Екіншісі-бездің метаморфоз сатысы.Жасушалар өсіп,оларға липохромдары бар сары пигмент жиналады.Осы кезеңнен бастап сары дене гормон бөледі.Ол гормон – прогестерон.Осыдан үшінші сатысы – толысу сатысы басталады.Бұл сатының ұзақтығы әр түрлі.Егер ұрықтану жүзеге аспаса,онда бұл дененің толысу кезеңі 12-14 күнмен шектеледі. Ал анада жүктілік байқалса,сары дене ұзағырақ сақталады.Бұл жүктіліктің сары денешігі деп аталады. Жүктіліктің және менструальды циклдің сары денелерінің арасындағы айырмашылық тек даму кезеңінің ұзақтығы мен мөлшерінде ; жүктіліктің сары денесінің d=1,5-2 см,ал менструальды дененің d=5 см астам. Жүктіліктің және менструальды циклдің сары денелері өз қызметін атқарған соң инволюцияға ұшырайды.Осының нәтижесінде бұрынғы сары дененің орнына дәнекер тінді ақ зат пайда болады.Бұл зат аналық безде бірнеше жылға дейін сақталады да,біртіндеп солып жойылады.

Атрезия.Бездегі фолликулдардың біразы пісіп жетілу кезеңіне жетпей,атрезияға ұшырайды.Мұнда ең алдымен овоцит жойылады да,одан қатпарланған біршама тығыздалған дене түзіледі.Бездің құрамындағы интерстициальды жасушалар ерекше дамып,өзінің пішіні мен түрі жағынан сары денеге ұқсайды.Бұл пайда болған құрылым атрезиялық дене болып табылады.Кейіннен бұл дене де инволюцияға ұшырап,бұлардың орнына интерстициальды жасушалар жиынтығы құралады.Интерстициальды жасушалар овариальды циклдің гормондарын түзуге қатысады деп ұғынған жөн.


Қорытынды:

Жыныс жүйесінің құрамына жыныс жасушаларын түзетін гормондар бөлетінжыныс бездері немесе гонадалар мен қосымша мүшелер жатады.Аталық бездің дамуы алғашқы бүйректің жоғарғы шетінде ұрықтың болашақ дәнекер тканьді капсуласы-белоктық қабық пайда болады.Ол жыныс жіпшесін жынысбелдігінен бөліп тұрады.Әрі қарай жыныс жіпшелерінен ұрық өзекшесідамиды,бірақ жіпшелердің біраз бөлігі ұрық торына айналады.
Аталық безге қарағанда аналық жыныс безінің ерекшеленуі сәл кешірек эмбриогенездің 7-8 аптасында пайда болады.
Аналық жыныс безінің эмбриогенезінде алғашқы бүйрек денесінде мезенхиманың күшті дамуы байқалып,осыдан жыныс жіпшесінің бос ұштарымен бүйрек өзекшелері пайда болып,ал мезонефралды өзек семіп,осы кезде парамезонефральды өзектер жатыр түтігіне айналып, ұштары құйғышқа кеңейіп,аналық жыныс безін қармайды.


Қолданылған әдебиеттер:


1.“ Гистология ” Ю.И. Афанасьев

2.“ Эмбриология негіздері ” Т.Ж.Үмбетов

3.“ Гистология, цитология и эмбриология ” О.В. Волков

4.“ Цитология, эмбриология және гистология” Ж.О.Аяпова