Тақырып 12. Буынаяқтылар типі

Тақырып 12. Буынаяқтылар типі. (семинар)

Талдауға арналған сұрақтар:

1. Буынаяқтылар типіне сипаттама.

2. Буынаяқтылардың сыртқы құрылысының ерекшеліктері (жабыны, дене бөлімдері, аяқтары).

3. Ауыз аппараттарының типтері, олардың құрылысы.

Буынаяқтылардың локомоторлы аппаратының пайда болуы және эволюциясы.

Тапсырма: 1) Таблицаны толтыру: Көпаяқтылар мен насекомдар кластарын салыстыру

Кластардың систематикасы	Ұқсастығы	Айырмашылығы

Кластардың филогенетикалық қарым-қатынасы..

Методикалық нұсқау: ұсынылған әдебиеттерді оқып және қысқаша коспект жазу, сұрақтарға ауызша жауап беру керек.

Негізгі әдебиеттер: (1,2,4,6,7,9)

Қосымша әдебиеттер: (19,32,34,35,36)

Тақырып 13. Хелицералылар тип тармағы. (лабораториялық жұмыс)

Талдауға арналған сұрақтар:

Дене бөлімдері және аяқтарының құрылысы.
Көбеюі және дамуы.
Негізгі отрядтары және экологиясы.

Тапсырма: Фиксацияланған материалдардан өрмекші тәрізділердің алуан түрлілігімен танысу және анықтағыштардың көмегімен түрге дейін анықтау.

Негізгі әдебиеттер: ( 1,2,3,4,5,6,7,9)

45

Қосымша әдебиеттер:(17,19,21,31,32,35,36)

Тақырып 14. Трахея тыныстылар тип тармағы. Көп аяқтылардың сыртқы құрылысы. (лабораториялық жұмыс)

Талдауға арналған сұрақтар:

1. Жалпы сипаттамасы. Систематикасы .

2. Метамерия. Гомономды және гетерономды метамерия. Бірінші және екінші метамерия.

3. Ас қорыту, зәр шығару, тыныс алу, қан айналу жүйелері.

Тапсырма 1. Кивсяктің, костянканың, сколопендраның сыртқы құрылысын, денесінің сегментелуін, басының құрылысын, аяқтарын анықтап қарау керек.

Тапсырма 2. Фиксацияланған кивсяктің денесінің алдыңғы бөлімінің құрылысына көңіл аудару қажет. Сколопендраның сыртқы құрылысының суретін салу.

Негізгі әдебиеттер: (1,2,3,4,5,6,7,9)

Қосымша әдебиеттер: (19,32,33,34,35,36)

Тақырып 15. Алты аяқтылар класс тармағы. (лабораториялық жұмыс)

Талдауға арналған сұрақтар:

1.Буынаяқтылардың сыртқы құрылысының ерекшеліктері (жабыны, дене бөлімдері, аяқтары).

2. Ауыз аппараттарының типтері, олардың құрылысы.

3. Насекомдардың қанаттары мен аяқтарының типтері, олардың құрылысы.

4. Насекомдардың классификациясының негіздері. Практикалық маңызы.

Тапсырма 1). Буынаяқтылардың зәр шығару жүйесінің өзгеруі немен байланысты?

2) Буынаяқтылардың тыныс алу жүйесінің өзгеруі немен байланысты? 3) Микроскоптың кіші үлкейткішінмен дайын микропрепараттардан насекомдардың әр түрлі ауыз аппаратын қарастырыңыздар. Суретін салу.

Негізгі әдебиеттер: (1,2,4,6,7,9)

Қосымша әдебиеттер: (19,32,34,35,36)

Тақырып 16. Ашықауызды насекомдар. (лабораториялық жұмыс)

Талдауға арналған сұрақтар:

1. Насекомдардың негізгі отрядтары.

2.Насекомдардың эмбриональды және постэмбриональды

46

дамуы.

3. Насекомдардың әртүрлі экологиялық топтары.

Тапсырма: 1) Насекомдардың толық дамымайтын өкілдерінің дернәсілдерін қарап, оны ересек түрімен салыстыру. Толық емес метаморфозбен дамуын көрсететін жолдарының суретін салу. 2) Толық түрленіп дамитын насекомдар өкілдерінің личинкалары мен қуыршақтарын (қоңыз, көбелек, шыбын, ара) және олардың даму сатыларын қарап, қуыршақтардың құрылысының әр түрлігіне көңіл бөліңіздер. Суретін салыңыздар.

Негізгі әдебиеттер: (1,2,4,6,7,9)

Қосымша әдебиеттер: (19,32,34,35,36)

Тақырып 17. Насекомдарды анықтау. (лабораториялық жұмыс)

Тапсырма: 1) Насекомдардың алуан түрлілігімен танысу. 2) Анықтағыш әдебиеттермен жұмыс істеуді үйрену. Насекомдарды отрядына дейін анықтай білу.

Негізгі әдебиеттер: (1,2,4,6,7,9)

Қосымша әдебиеттер: (19,32,34,35,36)

Тақырып 18. Екінші реттегі ауыздылар тип тармағы. (семинар)

Талдауға арналған сұрақтар:

1. Тікентерілілер типінің сипаттамасы.

2. Тікентерілілер локомоторлы жүйесі.

3. Тікентерілілер жыныс жүйесінің, көбеюінің, дамуының ерекшеліктері.

Тапсырма: 1) Үш кластың өкілдерінің ерекшеліктерін салыстырып таблицаны толтыру.

Салыстыратын белгілері	Теңіз жұлдызы	Теңіз кірпісі	Голотуриялар

Методикалық нұсқау: ұсынылған әдебиеттерді оқып және қысқаша коспект жазу, сұрақтарға ауызша жауап беру керек.

Негізгі әдебиеттер: (1,2,4,6,7,9)

Қосымша әдебиеттер: (19,32,34,35,36)

Әдістемелік нұсқау: жұмысты орындамас бұрын жұмыстың мәні мен мақсатын түсініп, мұқият оқып, нені істеу керек, жұмысты қалай орындау керектігін ұғыну қажет. Сонан кейін ұсынылған әдебиеттер тізімі бойынша

47

теориялық материалды оқыған жөн. Тапсырмаларды орындағаннан кейін, тәжірибенің барысын жазып, қорытынды жасалынуы тиіс. Ең соңында бақылау сұрақтарына жауап беріледі.

2.5 СТУДЕНТТЕРДІҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСТАРЫ БОЙЫНША САБАҚ ЖОСПАРЫ (СӨЖ)

Тақырып 1.“Зоология” курсның кіріспесі. Негізгі міндеттері мен әдістері. Бірклеткалылар патшалық асты.

Реферат:

Зоологияның даму тарихы.
Зоологияны дамытуда үлкен үлес қосқан ғалымдар.

Тақырып 2. Бірклеткалылар патшалық асты. Саркомастигофора типі

Әдістемелік нұсқау: тақырып бойынша берілген әдебиеттерді толығымен қарастыру. Материалдарды беру жоспарын құрастыру, тақырыпты кеңейтілген түрде конспектілеу.

Ұсынылатын әдебиеттер: (1,2,3,4,5,6,9)

Тақырып 3. Инфузориялар типі. (2 сабақ)

Сұрақтар:

1. Инфузориялардың морфо-физиологиялық және биологиялық ерекшеліктері.

2.Инфузориялардың жыныссыз, жынысты көбеюі.

3.Сорушы инфузориялардың ерекшеліктері.

4.Паразиттік инфузориялар. Маңызы.

Негізгі әдебиеттер: (1,2,3,4,5,6,7,9)

Қосымша әдебиеттер: (15,16,27,28,33,35)

Тақырып 4. Ішекқуыстылар типі. (2 сабақ)

Сұрақтар:

1. Ішекқуыстылар типінің негізгі белгілері.

Теңіз гидроид полиптерінің көбеюі мен дамуы.

Ішекқуыстылардың мекендейтін орны және экологиясы.

Негізгі әдебиеттер: (3,7,9,28,33)

Қосымша әдебиеттер:(15,16,27,28,33,35)

Тақырып 5. Жалпақ құрттар типі.

Сұрақтар:

Паразиттің тіршілік етуіне байланысты құрылыс ерекшеліктері.

Паразиттердің тұрақты, уақытша, аралық иелеріне анықтама беріңіз.
Паразиттік құрттардың тіршілік циклдарының күрделенуі неде?
Қан қосезуінің құрылысы мен тіршілік циклы.

Негізгі әдебиетер:(1,2,4,6,7,9)

Қосымша әдебиеттер: (12,13,14,18,22,24)

Тақырып 6. Жұмыр құрттар типі.

Сұрақтар:

1. Жұмыр құрттар типінің систематикасы.
2. Алып свайниктің құрылысы мен тіршілік циклі.
3. Өсімдіктер паразиттері – нематодалар.
4. Паразитті жұмыр құрттар олармен күрес жолдары.

Негізгі әдебиеттер: (1,2,3,6,7,9)

Қосымша әдебиеттер: (12,13,14,18,28,29

Тақырып 7. Буылтық құрттар.

Сұрақтар:

1. Сүліктер класына сипаттама. Экологиясы, сыртқы және ішкі құрылыстарының ерекшеліктері.

2. Сегментациясы, лакомоторлы органы – пароподиялары, екінші реттік дене қуысы.

Буылтық құрттардың көбею және даму ерекшеліктері. Филогениясы.

Негізгі әдебиеттер: (1,2,3,6,7,9)

Қосымша әдебиеттер: (12,13,14,18,28,29

Тақырып 8. Моллюскалар типі.

Сұрақтар:

Моноплакофорлар класы.
Сауыттылар немесе хитондар класы.

Басаяқты моллюскалар класы және олардың маңызы.

Негізгі әдебиеттер: (1,2,3,6,7,9)

Қосымша әдебиеттер: (12,13,14,18,28,29)

Тақырып 9. Қосжақтаулылар класы.

Сұрақтар:

Қосжақтаулы моллюскалар класына жалпы сипаттама.
Айқұлақтың көбеюі мен дамуы.

Теңіз қосжақтаулылары, практикалық маңызы.

Негізгі әдебиеттер: (1,2,3,6,7,9)

Қосымша әдебиеттер: (12,13,14,18,28,29)

Тақырып 10. Буынаяқтылар типі.

49

Сұрақтар:

1. Трилобит тәрізділер тип тармағы.

2. Желбезекаяқтылар класс тармағы.

3. Жақаятылар класс тармағы.

4. Шаян тәрізділердің классификациясы.

Негізгі әдебиеттер: (1,2,4,6,7,9)

Қосымша әдебиеттер: (19,32,34,35,36)

Тақырып 11. Хелицералылар тип тармағы.

Сұрақтар:

Семсерқұйрықтылар класы.
Алып қалқандар немесе шаянскорпиондар класы.

3. Өрмекшілер, сары шаяндар, кенелер отрядына сипаттама.

4. Өмекшілердің практикалық маңызы.

Негізгі әдебиеттер: ( 1,2,3,4,5,6,7,9)

Қосымша әдебиеттер:(17,19,21,31,32,35,36)

Тақырып 12. Кеңірдектыныстылар тип тармағы.

Сұрақтар:

Көпаяқтылар класының жалпы сипаттамасы.
Ерінаяқтылар класс тармағы.
Қосжұпаяқтылар класс тармағы.

Негізгі әдебиеттер: (1,2,3,4,5,6,7,9)

Қосымша әдебиеттер: (19,32,33,34,35,36)

Тақырып 13. Насекомдардың құрылыс ерекшеліктері.

Сұрақтар:

Насекомдар – жыртқыштар және паразиттер. Биоценозда атқаратын қызметі.
Насекомдардың практикалық маңызы.
Насекомдардың тіршілік циклы мен онтогенезі.
Насекомдардың дамуы неге байланысты?

Негізгі әдебиеттер: (1,2,4,6,7,9)

Қосымша әдебиеттер: (19,32,34,35,36)

Тақырып 14. Насекомдар – өсімдіктердің зиянкестері.

Сұрақтар:

Негізгі өсімдік зиянкестері.
Көп таралған зиянкестердің сыртқы құрылысы, дамуы.
Зиянкестермен күресу жолдары.

Негізгі әдебиеттер: (1,2,4,6,7,9)

Қосымша әдебиеттер: (19,32,34,35,36)

Тақырып 15. Тікентерілілер типі

Сұрақтар:

50

Тікентерілілердің морфо-физиологиялық сипаттамасы.
Қоректену типтері. Амбулакральды жүйе.
Тікентерілілердің эмбриональды дамуы.

Негізгі әдебиеттер: (1,2,4,6,7,9)

Қосымша әдебиеттер: (19,32,34,35,36)

Өздік жұмыстарға арналған әдістемелік нұсқау: Жұмысты орындауда ұсынылған әдебиеттерді мұқият оқып, теориялық материалмен таныс. Жұмыстарда берілген тапсырмаларды орында және суреттерді белгілеулерін қойып, қорытынды жаз.

2.5 Жазбаша бақылау жұмыстарының тақырыптары:

Рефераттар тақырыбы

1. Омыртқасыз жануарлардың табиғатта және адам өмірі үшін маңызы.

2. Органикалық дүниенің эволюциялық теориясының дамуындағы Ж.Кювье, Э.Жофруа-Сентилера, Ж.Б.Ламарктың үлестері.

3.Э.Геккель мен Ф.Мюллердің негізгі биогенетикалық заңы.

4.Споралылар, Микроспоридиялар, Книдоспоридиялар типтерінің систематикасы.

5.Протозоа патшалық тармағының системасы.

6.Губкалар типінің жануарлар дүниесіндегі орны. В.В.Малаховтың көз қарасы.

7.Екіқабатты жануарлардың эктодерма және энтодерма клеткаларының дифференциациялануы.

8.Ішекқуыстылардың мекендейтін орны және экологиясы.

9.Маржан рифтері және атоллалар олардың пайда болуы.

10. Паразит, паразитизм, паразитизмнің шығу тегі.

11. Жалпақ құрттар типінің систематикасы.

12. Жұмыр құрттар типінің систематикасы.

13. В.В.Малаховтың жұмыр құрттардың системасына көз қарасы.

14. Төртқабатты, целомды деңгейіндегі жануарлар тобына сипаттама.

15. Сүліктер класына сипаттама. Экологиясы, сыртқы және ішкі құрылыстарының ерекшеліктері. Маңызы.

16. Буылтық құрттардың көбеюі мен дамуының ерекшеліктері /нереистің/. Трохофораның құрылысы және оның метаморфозы.

17. Насекомдардың классификациясының негіздері.

51

18. Буынаяқтылардың локомоторлы аппараттарының пайда болуы және эволюциясы.

19. Шаянтәрізділер, өрмекшітәрізділер, көпаяқтылар, насекомдардың личинкаларының құрылысы және тіршілік циклдары.

20. Трилобиттер класы. Жалпы сипаттамасы, филогенетикалық маңызы.

21. Насекомдардың қанаттары мен аяқтарының типтері, олардың құрылысы..

Реферат жазуға арналған нұсқаулар: Рефератқа қажет материалды ұсынылған әдебиеттер тізімінен алуға болады. Жұмыс жасауға 1-2 аптаға беріледі. Рефераттың көлемі шамамен 15 немесе баспалық 10-12 бет болуы тиіс.

Егер реферат компьютерде терілсе, мынадай параметрлер сақталу керек: беттің сол жағынан - 30 мм, оң жағынан - 10 мм, үстінен - 15 мм, астынан - 20 мм интервал қалдырылуы қажет. Шрифтің мөлшері - 14, интервал 1,5. Беттер араб цифрымен нөмірленеді. Қорғалған рефераттар қайта студенттерге қайтарылмайды, олар институттың қорында сақталады. Рефератты өткізбеген немесе қорғау кезінде қанағаттанарлықсыз баға алған студенттер емтихан тапсыруға рұқсат алмайды.

Ұсынылатын әдебиеттер: (Жоғарыда көрсетілген әдебиеттер тізімі)

Тест тапсырмалары

1.Фораминифералардың маңызы....

а) балықтардың қорегі;

в) өсімдіктердің зиянкестері;

с) құрылыс материалдары ретінде (ізбес тас, кәдімгі бор);

д) жануарлардың паразиттері;

е) адамдардың паразиттері

2. Грегариналар қалай жылжиды?

а) кірпікшелері арқылы;

в) жалған аяқтары арқылы;

с) талшығы арқылы;

д) параподий арқылы;

е) жылжымайды

3. Безгек ауруын тасмалдаушылар.

а) це-це шыбыны ;

в) шіркей ;

52

с) сона;

д) маса;

е) кене;

4. Кокцидиялардың тіршілік циклдарында қай кезеңдер жылжымалы болып келеді?

а) шизонт;

в) гамонт ;

с) мерозоит;

д) спорозоит ;

е) ооциста;

5. Книдоспоридиялар типі жануарлардың қай деңгейіне жатады?

а) клеткалық;

в) екі қабатты ;

с) үш қабатты;

д) төртқабатты;

е) екінші ауыздылар ;

6. Инфузориялардың жыныс процесі не деп аталады?

а) изогамия;

в) анизогамия;

с) коньюгация ;

д) оогамия;

е) копуляция;

7. Жиырылғыш вакуольдың атқаратын қызметі

а) ас қорыту;

в) қорек затты тасмалдау;

с) қорғаныш ;

д) жылжу;

е) осмос қысымын реттеу;

8. Коньюгацияның копуляциядан ерекшелігі?

а) екі гаметаның қосылуы;

в) екі клетканың қосылуы;

с) екі ядроның қосылуы;

д) екі сегменттің қосылуы;

е) екі колонияның қосылуы;

9. Көп клеткалы жануарлардың шығу тегі туралы қай ғалым фагоцителла теориясын ұсынды?

а) Э.Геккел;

в) В.Н.Беклемишев ;

с) А.А.Захваткин;

53

д) И.И.Мечников;

е) И.Хаджи;

10. Губкаларды сипаттайтын белгісін атаңыздар?

а) мезоглеяның болуы;

в) мезодерманың болуы;

с) гастральды қуысының болуы ;

д) билатеральды симметрияның болуы;

е) алты сәулелі симметрияның болуы;

11. Губкалардың қаңқасы қандай клеткалардан дамиды?

а) амебоциттардан;

в) склеробластардан;

с) талшықты-жағалы клеткалардан ;

д) эпителиальды клеткалардан ;

е) жұлдызша клеткалардан;

12. Губкалардың ішкі парагастральды қуысы қандай клеткалармен астарланған?

а) пороциттермен;

в) амебоциттермен;

с) склеробластармен;

д) талшықты-жағалы клеткалармен ;

е) эпителиальды клеткалармен;

13. Гидроидтылардың личинкасы...

а) амфибластула;

в) трохофора;

с) планула;

д) диплеврула;

е) велигер

14. Медузалардың полиптерден айырмашылығы.....

а) еркін тіршілік етуіне;

в) колониальды тіршілік етуінде;

с) эктопаразиттік тіршілік етуінде;

д) эндопаразиттік тіршілік етуінде;

е) тіркеліп тіршілік етуінде

15. Жалпақ құрттар типіне қандай зәр шығару мүшелері тән?

а) протонефридия;

в) метанефридия;

с) целомодукт;

д) бүйрек;

е) антеннальды без;

54

16. Жалпақ құрттар типінің негізгі белгілерін атаңыздар.

а) парагастральды қуыстың болуы;

в) мезоглеяның болуы;

с) паренхиманың болуы;

д) алғашқы қуыстың болуы;

е) миксоцельдің болуы;

17. Құрттардың бұлшық еттері қандай ұрық жапырақшасынан дамиды?

а) эктодермадан;

в) энтодермадан;

с) мезодермадан;

д) эктодерма және энтодермадан;

е) эктодерма және мезодермадан;

18. Жұмыр құрттардың дене қуысы...

а) аралас;

в) целом;

с) алғашқы қуыс;

д) паренхимаға толы;

е) парагастральды қуыс;

19. Нереиданың денесі қандай бөлімдерден тұрады?

а) бас, кеуде, құрсақ;

в) бас, тұлға, аяқ;

с) бас, сегменттелген тұлға, пигидий;

д) баскеуде, құрсақ;

е) тұмсық, жаға, тұлға;

20. Өрмекшітәрізділерде неше жұп жүргіш аяқтары болады?

а) бір;

в) екі;

с) үш;

д) төрт;

е) бес;

№	Жауабы	№	Жауабы
1	С	11	В
2	Е	12	Д

3	Д	13	С
4	С	14	А
5	А	15	А
6	С	16	С
7	Е	17	А
8	С	18	С
9	Д	19	С
10	А	20	Д