ИИО ЕНУ им. Л. Н. Гумилева Л. Н. ГУМИЛЕВ АТЫНДАҒЫ ЕУРАЗИЯ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ЗАҢ ҒЫЛЫМДАРЫ СЕРИЯСЫ
ҒЫЛЫМИ ЖУРНАЛЫ
Тоқсан сайын шығарылады
Құрылтайшылар
Л. Н. Гумилев aтындағы Еуразия ұлттық университеті
Заң факультеті
Бас редактор
Қаржаубаев Е.Қ. – з.ғ.д., профессор
Редакциялық кеңес
1. Абайдільдинов Е.М. – з.ғ.д., профессор
2. Балтабаев К.Ж. – з.ғ.д., профессор
3. Бикситова Б.С. – з.ғ.к., доцент
4. Бұсұрманов Ж.Д. – з.ғ.д., профессор
5. Қосанов Ж.Х. – з.ғ.д., профессор
6. Кұлжабаева Ж.О. – з.ғ.к., профессор
7. Нұргалиева Е.Н. – з.ғ.д., профессор
8. Муқашева А.А. – з.ғ.д., профессор
9. Сқаков А.Б. – з.ғ.д., профессор
10. Шиқтыбаев Т.Т. – з.ғ.д., профессор
Техникалық редактор
Касымжанова Д.С.
Беттеген
Елешева Д.А.
Дизайн
Бұлан К.
Автордың пікірі редакцияның көзқарасын білдірмейді.
Қолжазба рецензияланбайды және авторға қайтарылмайды.
Тапсырылған материалдар үшін автор жауапты.
Материалдарды қайта басу кезінде журналға сілтеме жасау шарт.
Қазақстан Республикасы
Мәдениет және ақпарат министрлігінің
Ақпарат және мұрағат комитетінде тіркелген.
Тіркеу куәлігі – Заң ғылымдары сериясы № 10348-Ж
Журналдың оригинал – макеті Л. Н. Гумилев атындағы ЕҰҮ – нің баспасында даярланған.
Pедакцияның мекен-жайы: 010008, Астана қ., А. Пушкин к-сі, 13/1
тел/факс: 8 (7172) 709-508 тел.: 8 (7172) 709-500
e-mail:[email protected]
© Л. Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, 2012
ЕВРАЗИЙСКИЙ НАЦИОНАЛЬНЫЙ УНИВЕРСИТЕТ
ИМ. Л. Н. ГУМИЛЕВА
СЕРИЯ ЮРИДИЧЕСКИЕ НАУКИ
НАУЧНЫЙ ЖУРНАЛ
Выпускается ежеквартально
Учредители
Евразийский национальный университет им. Л. Н. Гумилева
Юридический факультет
Главный редактор
Каржаубаев Е.К. – д.ю.н., профессор
Редакционный совет
1. Абайдельдинов Е.М. – д.ю.н., профессор
2. Балтабаев К.Ж. – д.ю.н., профессор
3. Бикситова Б.С. – к.ю.н., доцент
4. Бусурманов Ж.Д. – д.ю.н., профессор
5. Косанов Ж.Х. – д.ю.н., профессор
6. Кулжабаева Ж.О. – к.ю.н., профессор
7. Нургалиева Е.Н. – д.ю.н., профессор
8. Мукашева А.А. – д.ю.н., профессор
9. Скаков А.Б. – д.ю.н., профессор
10. Шиктыбаев Т.Т. – д.ю.н., профессор
Технический редактор
Касымжанова Д.С.
Верстка
Елешева Д.А.
Дизайн
Булан К.
Мнение автора не всегда отражает точку зрения редакции.
Рукописи не рецензируются и не возвращаются.
За достоверность представленных материалов ответственность несет автор. При перепечатке материалов ссылка на журнал обязательна.
Зарегистрирован в Комитете информации
и архивов Министерства информации и культуры Республики Казахстан.
Свидетельство о регистрации – Серия Юридические науки № 10348-Ж
Оригинал – макет журнала подготовлен
в типографии ЕНУ им. Л.Н. Гумилева
Адрес редакции: 010008, г. Астана, ул. А. Пушкина, 13/1
тел/факс: 8 (7172) 35-38-53, 35-38-18 тел.: 8 (7172) 35-39-00
e-mail:
[email protected]
© ЕНУ им. Л. Н. Гумилева, 2012
Вестник Евразийского Научный журнал
национального Основан в 2009 г.
университета
им. Л. Н. Гумилева
Серия Юридические науки
ИИО ЕНУ им. Л. Н. Гумилева Выходит 1 раз в квартал
СОДЕРЖАНИЕ
О II ежегодной международной научно-теоретической конференции «Актуальные проблемы науки»................................................................................
Секция 1. Актуальные проблемы публично-правовых правоотношений
Б е р л и г о ж и н а Д. С.
Қазақстан республикасының әйелдер қылмыстылығының пайда болу тарихы ..7
А б д р а с у л о в а А. Е.
Институт убежища в древних государствах ……………………………………..13
С е л и к а н о в а Д. К.
Право на кассационное обжалование и опротестовывание постановлений и определений суда аппеляционной инстанции и его значение для правового государства ………………………………………………………………………....17
Н у р м а г а н б е т о в А. Ж.
Просвещённый арабский абсолютизм в XXI веке или политическая стабильность и процветание султаната Оман …………………………………....23
К а п с а л я м о в а С. С., Х а л и у л л и н а М.
Проблемы реформирования бюджетной системы Республики Казахстан …….27
А л т ы н б а с о в Б. Ө., С ү т б а е в а А.
Қазақстанның бүгүнгі діни сенім бостандығы…………………………………...32
К а п с а л я м о в а С. С., Д а н и я р о в О. Ж.
Актуальные проблемы в привлечении к финансово-правовой ответственности в Республике Казахстан ..............................................................................................37
К а п с а л я м о в а С. С., Я р о ц к а я К.
Сравнительно-правовой анализ специального налогового режима для субъектов малого бизнеса Республики Казахстан и Российской Федерации ……………...43
К а п с а л я м о в а С. С., К о ч н е в а А.
Некоторые вопросы правового регулирования налога на имущество в современных реалиях Республики Казахстан и Российской Федерации ……....49
К а п с а л я м о в а С. С., К а з и е в а А.
Правовые основы развития бюджета города Астаны на 2012-2014 годы …......55
Р а х м е т у л л а Г.
Актуальные вопросы место налогового права в системе национального права.59
Т у р м а х а н А.
Способы защиты прав субъектов финансовых правоотношений ………………65
Б е и с о в Х.
Некоторые аспекты осуществления финансовой деятельности Республики Казахстан ……………………………………………………………………….......71
К а п с а л я м о в а С. С., Е с м а г а н б е т о в А.
Правовые основы государственного финансового контроля: перспективные направления развития ……………………………………………………………..75
К а п с а л я м о в а С. С., Б о р а н б а е в а А.
Проблемы реформирования и тенденции развития налоговой системы Республики Казахстан .............................................................................................80
Секция 2. Современные вопросы правового регулирования гражданско-правовых отношений
Ж а р к е н о в а С. С., А б у г а л и е в а Ф. М.
Ерлі-зайыптылардың бірлескен дара кәсіпкерлігі ................................................85
М у х а м е т ш а р и п о в а Ш. М.
Азаматтық істерді сотта қарауға әзірлеу ................................................................90
Т у р е б е к о в а А. А.
Қазақстандағы франчайзингтің дамуы мусагалиева а.ж. кәмелетке толмаған балалар арасындағы қылмыстың алдын алудың кейбір мәселелері ..................95
Н а у б а е в а Г. Б.
Дәлелдемелердің азаматтық сот процесіндегі рөлі .............................................100
А х м е т о в а А. Р., К о й ш е г у л о в а Т.
Банкроттықты құқықтық реттеу ............................................................................104
Т ә л і п б а е в М. Ж.
Зияткерлік қатынастарды құқықтық реттеудің өзекті мәселелері .....................108
А л и м к у л о в Б. М.
Жер қойнауын құқықтық реттеу әдістері .............................................................112
Н ұ ғ ы м а н о в Е. Е., Ғ а б и т қ ы з ы А.
Жер пайдалануды құқықтық реттеу .....................................................................117
М ұ х т а р ұ л ы Е.
Тауар таңбаларына қатысты зияткерлік меншік құқығын халықаралық құқықтық реттеу .....................................................................................................121
Ы д ы р ы с Г. Ж.
Азаматтық іс жүргізудегі құқықтық қатынастар .................................................126
Б а х ы т т ы к ы з ы А.
Казақстан республикасындағы медиацияны жүзеге асыру түсінігі: дамуы және перспективасы .........................................................................................................130
Б и к с и т о в а Б. С., А б д и г а л и е в а Г.
О реформировании гражданского законодательства Республики Казахстан...134
А х м е д и н Р. Х.
Рассмотрение дел с участием присяжных заседателей ……………..…………141
А л ь к е н о в а Ж. Е.
Большие перспективы малого бизнеса .................................................................147
Т о к и м б а е в а К. Н.
Особенности государственного регулирования туристской деятельности в РК..............................................................................................................................150
М о л д а х м е т о в а П. Т.
Казақстан республикасының әкімшілік (129-бап) және қылмыстық (184-бап) кодекстеріне зияткерлік меншік мәселелері бойынша жасалынған өзгерістер мен толықтырулар бойынша өзекті мәселелер ....................................................155
Секция 3. Проблемы уголовно-правовых правоотношений в Республике Казахстан в свете реформирования законодательства
М у с а г а л и е в а А. Ж.
Кәмелетке толмаған балалар арасындағы қылмыстық алдын алудың кейбір мәселелері……………………………………………………………………….....160
Нсанбаева Н. С.
Ювеналды әділет ....................................................................................................164
Б е к т ұ р ғ а н Н. А.
Балаларды халықаралық асырап алудың құқықтық негіздері және өзекті мәселелері ................................................................................................................168
Б и к с и т о в а Б. С., Р а к п а н о в а А.
О медиации и необходимости сокращения колличества лиц отбывающих лишение свободы.....................................................................................................171
Б а г д а т о в А. А.
Структурa и пoслeдoвaтeльнoсть судeбнoгo рaзбирaтeльствa в зaрубeжных стрaнaх .....................................................................................................................177
Б а й м о л д и н а С. М., И с е н г у л о в а Г.
Незаконный оборот наркотических средств и меры борьбы с ним ………...…183
Г а л и а к б а р о в а Г. Г.
Проблема детского труда в Республике Казахстан …………………………….186
Т о к и м б а е в а З. Н.
Совершенствование организационно-экономических механизмов ограничения теневой экономики в Республике Казахстан …………………………………...191
К у ш е л е к о в А. Ж.
Принципы судебной власти в Республике Казахстан ……………….…………197
Б а й м о л д и н а С. М., С м а и л о в Б.
Криминологическая характеристика незаконного оборота наркотических и психотропных веществ ………………………………………………………..…203
М у х т а р о в Г. Ж.
Экологическая безопасность как объект защиты уголовного права ….……....206
Б а й м о л д и н а С. М., Р ы с б е к о в а А. Р.
Особенности преступлений в отношении женщин: криминологический анализ........................................................................................................................212
Б а й м о л д и н а С. М., Ы б ы р а й ы м А. М.
Приоритетные направления развития ювенальной юстиции в Казахстане …..216
Б а й м о л д и н а С. М., И с к а к о в А. Х.
Оособенности квалификации убийства матерью новорожденного ребенка 219
О II ЕЖЕГОДНОЙ МЕЖДУНАРОДНОЙ
НАУЧНО-ТЕОРЕТИЧЕСКОЙ КОНФЕРЕНЦИИ
«АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ НАУКИ»
Уважаемые коллеги и читатели журнала!
На протяжении пяти лет наш журнал публикует научные статьи по широкому кругу вопросов, относящихся к самым разным отраслям юриспруденции. Об этом можно судить, исходя из названий основных рубрик. Круг обсуждаемых тем и вопросов периодически обновляется и дополняется.
В апреле 2012 года юридический факультет традиционно провел «Неделю науки», в рамках которой прошла II Ежегодная международная научно-теоретическая конференция «Актуальные проблемы науки».
Настоящий выпуск полностью представлен научными изысканиями молодых ученых, студентов, магистрантов, докторантов, принявших участие в научно-теоретической конференции.
Редколлегия журнала
Секция 1. «Актуальные проблемы публично-правовых правоотношений»
Берлигожина Д.С., Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ магистранты
www.enu.kz
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ӘЙЕЛДЕР ҚЫЛМЫСТЫЛЫҒЫНЫҢ ПАЙДА БОЛУ ТАРИХЫ
Статья посвящена теме истории возникновения и развития женской преступности Республики Казахстан.
Ключевые слова: преступность, женская преступность, личность преступника.
This article offers theme of crime stories of women in Kazakhstan.
Keynotes: women's crime, the problem of crime, criminal identity.
ҚР Конституциясына сәйкес өзін демократиялық, саяси, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде белгілей отырып, ең жоғарғы құндылығы ретінде адам, оның өмірі мен десаулығын, құқықтары мен бостандықтарын атап көрсетеді.
Қазақстанның саяси үрдісі жаңа нарықтық қатынастарға көшуінен мемлекеттің саяси, экономикалық, рухани, сондай ақ құқықтық саласының тарихи тұрғыдан жылжуы, елдің криминологиялық келбетіне әсер етпей қалмады, соның ішінде қылмыстылық жағдайының өзгеруіне әкеліп соқты.
ҚР өз тәуелсіздігін алғаннан кейінгі алғашқы жылдары нарықтық экономикаға көшудің қоғамға көптеген өзгерістер әкелуіне қарай, еліміз үлкен қиындықтардан өтуіне тура келді. Жұмыссыздық саны көбейіп, өндіріс көлемі азайды, соның салдарынан кедейлік орын алды.
Мемлекеттің ескі идеологиясы құлап, халықты әлеуметтік қамсыздандыру әлсіреп, денсаулық сақтау мен білім беру жүйесінің сапалы қызмет көрсетуіне мүмкіндік қысқарды. Осының нәтижесінде елімізде жеке меншік институты пайда болып, қызмет көрсету мен тауар рыногы қалыптасып, экономикалық бостандық орын ала бастады.
Бұл болып жатқан саясат, экономикалық, әлеуеттік қатынастарғы өзгерістер елдегі қылмыстылықтың өсуіне әкеліп соқты. Бұл жылдары қылмыстың өсуі, қылмыстық, әкімшілік, экономикалық, қаржылық қадағаладың әлсіздігі тек қана Қазақстанда ғана емес, арлық Кеңестік мемлекеттер көлемінде орын алып жатты. [1]
Соңғы уақытта дамушы әлеуметтік құылыс ретінде әйелдер қылмысының өзекті мәселесіне ғылыми қызығушылық өсіп отыр. Бұл әлеуметтік құбылысты дұрыс жәге оъективті бағалау үшін оның қайнар көздеріне тоқталып, оның қоғам дамуыныңтарихи кезеңдеріндегі «эволюциясын» анықтау керек. Көп уақыт бойы әйелдер қылмысына
тарихшылар, құқықтанушылар, журналистер, психологтар қызығушылық танытып келеді.
Ежелгі Грекияда адамзат қоғамында әйелдің ерекше ролі байқалған. Гректер: «әйелдер күң болған, қоғам ешқашан еркін олмайды, себеі күң өзі сияқты құлды тәриелейді» деп айтқан. Дегенмен ұзақ ғасырлар бойы әйелдерге қатысты екі көзқарас қалыптасқан. Бір жағынан оны шексіз дәріптеу, оған таң қалу, бас ию болса, екінші жағынан әйелдің біреуге тәуелді, оның алдында қауқарсыз, тіпті меншік объектісі болып табылады. Мысалы, Хаммурапи заңдарымен: қыз бала алғашында әкесінің меншігі болса, содан кейін күйеуі сатып алғаннан кейін, соның меншігіне көшкен.
Бір жағынан – «әйелдер - бақыт, махабат болса», екіншіден – «зұлымдық гүлі». [2, 7 б.]
Әйелдерге бұндай қатынас көптеген елдерде кездеседі. Дегенмен ежелі Иудейде әйелдер құрметтеліп, ал олардың құқықтары заңмен қорғалса да, олар бәрібір діни догмаларға сәйкес өте төменгі тіршілік иесі олып саналады.
1486 жылы Шпренгер мен Крамер жариялаған «Молот ведьм» трактаты қылмыс жасаған әйелді анықтаудың құралы болып табылды. [3, 23 б.]
Әйелдер қылмысының пролемасына арналған ғылыми-статистикалық материалдардың шығуы А.Кетленнің есімімен байланысты. Қылмыстың заңдарын зерттей келе, ол қылмыс жасауға адамның жасы, жынысы, оның мамандығы, жыл мезгілдері әсер етеді деген қорытындыға келген. Сондай-ақ әйел адамның қоғамдық өмірден қол үзіп қалғанда, отбасы мүшелерімен араласудан және отбасы міндеттеріне шектеліп қалғанда да осындай жолға баратынын көрсеткен.
Әйелдер қылмысының себептерін ғылыми –практикалық зерттеуде биологиялық мектептің өкілдері болып саналатын Чезаре Ламброзоның және оның ізбасарларының зерттеулері үлкен орын алды. Еуропада қылмыскер әйелдің тұлғасын ғылыми зерттеу, психолог және криминалист Ч.Ламброзоның еңбектері жарыққа шыққаннан кейін ғана жүргізе бастады.
Неге әйел жаза түрінің ауырлығына қарамастан қылмыс жасауын тоқтатпайды? Материалдық тапшылық көрместен неге әйел қылмыс жасауға барады? Ч. Ламброзо бұл қажеттілікті “қылмыстық импульс” деп атады. Оның айтуынша әйедерде ерлерге қарағанда кекшіл, қызғаныш, өркөкірек сияқты биологиялық бейім болады деген. [4, 303 б.]
Г. Тард: «Ч.Ламброзоның ізбасарлары әйелдердің туа біткен қылмыскерлермен ұқсастықтары болғанымен, олар ерлерге қарағанда төрт есе қылмысқа аз барады десе, менің қосатыным: әйелдер- жақсылық жасауға төрт есе бейім» деген екен.
ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырыдың басында әйел қылмысының шығуы, әлеуметтік жағдайы мен статусы бойынша М.Н. Гернеттің айтуы бойынша Еуропа елдерінде ерлер қылмысына қарағанда, өзгешеленген және деңгейі жағынан төменгі орында тұрған.
Бұл кезеңде әйел қылмыстылығы өнеркәсібі дамыған елдерде етек алғаны туралы айтылады.
Революциядан кейінгі жылдары әйелдердің мүліктік тұрғыдағы қылмысына қарағанда, күш көрсету арқылы жасаған қылмысы көзге түседі. Бұл барлық Кеңестік елдерде 1926 жылы бас бостандығынан айыру мекемелерінде отырғандарға қылмыстары бойынша тізім жүргізгенде адам өлтіру бойынша, ерлер 38,6 % құраса, әйелдер 46,7 құраған екен «1». Бірақ бұл топтың ішінде қинау арқылы жасалған қылмысқа көбіне ерлер барған екен.
30 жылдары әйелдердің кісі өлтіруі бойынша туа біткен биологиялық фактор ретінде қарастырыла бастаған, осының негізінде әйелдердің кісі өлтіруі әлеуметтік психиатриялық және психиологиялық ұстанымдар жағынан зерттелген еңбектер пайда бола бастады.
Ол В.А. Внуковтың «Әйел – қылмыскер» атты мақаласын айтуға болады. Оның айтуынша әйелдердің әлеуметтік саладағы жағдайы тез арада биологиялық жағдайға өтіп, осы жерден оның қылмыстық іс - әрекеті пайда болатынын біршама өмірдегі мысалдармен көрсете отырып, берген. Оның зерттеуі бойынша әйелдер тұрмыс тіршілігіне қатысты әлеуметтік жағдайынан қорқып, оның үрейі қан арқылы берелетін әке шешесінде бар қасиеттері мысалы: қызғаныш, ашушаңдық, қатігездік сияқты мінез - қылықтары орын алып, өзінің де психиологиялық тұрғыдан ұстай алмауы да орын алатын қылмыстары жайлы жазған екен. [5]
20-30 жылдары әйелдер жасаған қылмыс туралы Е.К. Краснушкина мен Н.Г. Холзакова «Әйел гемосексуал- қылмыскердің екі жағдайы» атты еңбек жазған. Бұл еңбекте әйелдердің қылмысқа баруының себебі психикасының бұзылуы жағынан медициналық көрсеткіш және тұқым қуалаушылық жағдайы зерттелген.
Қазақ даласында ХҮІ ғасырдың басынан бастап, «Қасым ханның қасқа жолы» атты заңы өз күшінде болған. Оның негізіне тұрмыстық құқық нормалары енгізілген. Бұл құқық нормалары ХҮІІ ғасырдың аяғында Тәуке ханның «Жеті жарғысында» толықтырылып, аяқталған болатын. Қазақтардың қылмыстық құқықтық нормалары жеке адамның ар-намысын қорғауға байланысты жазаланатын және жазаланбайтын шараларды ажыратып көрсетті.
Бұл құқықтағы әйелдердің жағдайына келетін болсақ, онда мұсылман құқықтық нормалары шариатты қозғауға тура келеді. Өйткені шариаттың некелік –отбасылық қатынастарды реттеуге ықпалы өте күшті болған.
Тәуке ханның заңында әйел адамды балағаттаған адам оның тіке өзін балағаттағаны үшін емес, оның жұбайы және басқа да туыстарын қорлаған болып есептелінген. Ол адам айыбы үшін кешірім сұраған, егер кешірмеген жағдайда айыппұл ретінде шапан мен бір ат беруге тиіс болатын.
Баласын өлтірген әйелдер өлім жазасына кесілген, күйеуін өлтірген жағдайда өлім жазасы беріліп, егер күйеуінің туыстары кешіретін болса, ол үлкен құн төлейтін болған. [6]
Елімізде әйел қылмыстылығы жеке өзекті мәселе ретінде тарихтан қарайтын болсақ, ХХ ғасырдың басы мен мен революциялық жылдардан кейін де аса басты назарға ие болмады, себебі әйелдер аз қылмыс жасап, олардың әлеуметтік маңызы болмады деп Антонян атап көрсетеді.
Бірақ қазақ әйелдерін халық жауы ретінде, қылмыскерлер қатарына санап, Алжир түрмесіне жаптқан кездерді қалай аттап өтесің?
Заңсыз репрессиялардың серігі – мемлекеттің, оның органдарының және лауазымды тұлғаларының адамдардың қарапайым құқықтарын жаппай бұзуы. 1920-50 жылдардағы Кеңес тарихы осыны айқындайды. Шын мәнінде, әйелдер мен балалардың ұсталуына 1937 жылғы 15 тамыздағы № 00486 Ішкі істер халық комиссары Н.Ежовтың жедел бұйрығы тікелей әсер етті. Бұйрықта: «Осы бұйрықты алғаннан соң 1936 жылдың 1 тамызынан бастап бірінші және екінші категория бойынша әскери Алқа және әскери трибуналда айыпталған оңшыл-троцкистік тыңшылық-диверсиялық ұйымдар мүшелері, Отанын сатқандар әйелдерін репрессиялауға кірісіңдер» деп ашық айтылды. Бұл «халық жаулары» деп ұсталған азаматтардың әйелдері мен жанұя мүшелеріне үлкен шабуыл еді.
Бұрынғы Одақта әйелдерге арналған барлығы 4 лагерь болды. Біріншісі – «Алжир», екіншісі – Горький (қазіргі Нижний Новгород) қаласынан 40 шақырым жердегі «Тепляков» лагері, үшіншісі – Фрунзеден (қазіргі Бішкек) 100 шақырым жердегі «Жангижер», төртіншісі – Тотьмадағы (Ресей) «Темников» лагері.
«Алжир» – КАРЛАГ-тың Ақмола бөлімшесі. Ол Ақмола түбіндегі қазіргі Малиновка селосының орнында болған. Тікенек сыммен қоршалған, төрт бұрышына күзет мұнарасы орнатылған бұл жерде тек «Отанын сатқандардың» әйелдері тұрды. Сондықтан оны кекетіп: «Акмолинский лагерь жен изменников Родины» деген ұғымның бас әріптерінен құрастырып «Алжир» деп атады.
2003 жылы Мәскеудегі халықаралық «Мемориал» қоғамы «Узницы «Алжира». Список женщин-заключенных Акмолинского и других отделений КарЛАГа» деген 34 баспа табақ көлемде кітап шығарды. Онда 5380 әйел-тұтқындардың тізімі берілген. Осы тізімде қазақ әйелдерінің аты-жөні де аз кездеспейді.
«Алжирде» 1937-1946 жылдарға дейін жылына 8 мың, кей жылдары 17 мың адамға дейін көбіне әйелдер мен балалар тоғытылған. Ақмола, Қарағанды өңірінде осындай қуғын-сүргінге ұшырағандардың 27 абақтысы 1953 жылға дейін жұмыс істеген.
«Алжир» жөніндегі ақиқат «Жазығы не еді аналардың?» деген талантты журналист Армиял Тасымбековтің сериялы мақалаларында алғаш рет айтылды. Осы мақалалар сол кезде талайларға ой салып, оқырман қауымды көп мағлұматтардан хабардар етті. Автор 1994 жылы «Жан дауысы: Алжир архипелагы» деген еңбегінде соңғылардың бірі болып қалған «Отанын сатқандар әйелдерінің Ақмола лагері» түрмесінің әйелдерінің естеліктерін келтіреді. Олар күйеулерінің қалай ұсталғандығы, өздерінің қалай ұсталғандығы, балаларының тағдырлары туралы тереңнен толғаған.
Тоталитаризм қапасында өмірі қиылған жандардың, сондай-ақ бастан кешкен қасіреті өле-өлгенше санасында жаңғырып, сол қорқынышты шындықты бізге жеткізген, азап көрсе де, аман қалу бақытына ие болған жандардың қай-қайсысы да біз үшін ерекше қымбат, айрықша қастерлі. Олар ұрпақ санасында мәңгі өмір сүреді. Біздер өткен тарихтың бетіне енді ғана тіке қарап, өмірден өкінішпен өткен, артында тек цифр жазылған тақтайша ғана қалған иесіз, атаусыз молаларды еске алуға қол жеткіздік. Жазықсыз жапа шеккен ару аналарды әрдайым еске алып, рухына бас ию – кейінгі ұрпақ – біздердің қасиетті борышымыз. [7]
Әйелдер қылмысын зерттеудің тарихи тамырлары және ғылыми – практикалық тәжірбиесі бар. Әйелдердің өнеркәсіптік өндіріске араласуының, әлеуметтік жағдайының ерлермен теңестірілуінің жағымды жақтары ғана емес, жағымсыз жақтары олардың қылмыстылығының өсуіне әкеліп соққанын көруге болады.
Қылмыс – әйел табиғатына жат құбылыс. Дегенмен, жыл сайын, орта есеппен, қылмыс жасағандары үшін 36-37 мың адам сотталатын болса, олардың 4-5 мыңы әйелдер екен. Олардың ішінде 500-ден астам әйел қылмысты мас болу жағдайында, 13-15 әйел есірткі заттарды пайдалану барысында жасаған.
2010 жылдың қорытындысы бойынша да қылмыс жасаған әйелдердің 49 пайызы орта білімді, 23 пайызы жоғары білімі барлар, 3282-сі жұмыс істемейтіндер, 152-сі оқушылар мен студенттер, 239-ы мемлекеттік қызметкерлер, 1102-сі басқа қызмет түрімен айналысатындар болған.
Осы мақаланы оқи келе қылмыс жасаған әйелдердің сауатты екендігін байқауға болады, ал бұрынғы тарихымызды қарайтын болсақ, қазақ әйелінің мемлекеттік, қоғамдық істерге араласпағаны, сотта өз құқықтарын қорғап сөйлесе де оларға ешкім аса назар аудармағаны жайлы аталған, тіпті әйелдердің көбісі сауатсыз болса да, қылмыс жасағандар саны да аз болды.
Соның бір дәлелі ретінде Е.Н. Косарецкаяның жазған еңбегінен салыстыруға келетін мән-жайларды көруге болады. Оның айтуынша: ХІХ ғасырда Ресейде сауатты әйелдар көп болмаған. Оның ішінде қалаға қарағанда ауылды жерлерде сауатсыз әйелдер көбірек болған. Москва губерниясының ауылды жерінде сауатты әйелдер саны 14 % құраса, Санкт – Петербургта 30 % сауатты болған. Орлов губерниясында крестян қыздарының 3,3 % сауатты болса, ерлердің 25 % сауатты болған. Бұл кезеңде ХІХ/ХХ ғғ. қыздарды дәстүрлі жолмен тәрбиелеу орын алған. Қыздардың тәрбиесімен анасы айналысқан. Л.Н. Пушкареваның айтуы бойынша қыздардан шаруға мықты, сабырлы, ашушаң емес, қонақжай ана мен әйел болып өсуді мақсат еткен . 6-7 жастағы қыздар су,
отын тасып, еден мен ыдыс-аяқ жуатын болған. Он жастағы қыздар сиыр сауып, үйіндегі кіші ауырларына қараған.Кішкетай жастан қыздарды тоқу мен тігін тігуге үйреткен. 10-12 жастағы қыздар ауыл шаруашылығының арлық түрлеріне қатыстырылған: шөп ору, оны орау, т.б. жұмыстарға елсене қатыстырылған. 15-16 жастағы қыздарүй және дала жұмыстарына әлеуметтік тұрғыдан белсен қатыстырған. [9] Сол кездің өзінде әке –шешелері балаларына бастауыш білім болса да білім беруді мақсат еткен.
Жоғарыдан көретініміз тарихымызда ата-аналарымыз қыздарын дәстүрлі жолмен тәрбиелеген. Қыздарын шаруаға салу, оларға ешқандай зиянын тигізбегенін де ескерген жөн, ал қазіргі жағдайға қарасақ, елу жылда ел жаңа демекші тәрбиелеу басқа бағытқа ауысқан. Көбінесе әке –шешелері балаларына бар жақсыны, қымбат заттарды алып беруге, оқытуға жағдай жасаймыз деп жүріп, тәрбие мәселесі күтуші басқа адамның қарамағында қалып қоя ереді, ол бір, сондай –ақ баласын ештеңеден тарылпай өсіріп, кейін тұрмыс құрғанда қыздарымыз әлеуметтік жағдайларымен келісі алмай, бірінші тұрмыс құрған жылдары ажырасу мәселесінің орын алатыны, не керісінше сүйген жарынан айырылып қаламын деп қорқыныш сезімі пайда болып, қылмысқа барып жатқандары қаншама? Оның барлығының жоғарыда айтқандай орта не жоғары білімдері бар қыздарымыз болып шығады. В.А. Внуковтың, Е.К. Краснушкина мен Н.Г. Холзакованың пікірлерімен келісуге олады. Шындығында әйелдердің әлеуметтік жағдайының тез арада биологиялық жағдайға ауысуының бірден бір сеебі олардың өмірдің қиындықтарын көтере алмауында деп ойлаймын. Бұрынғы кезде қазақ бабамыз «Қызға қырық үйден тиым салу» деген мақалды ұстану дұрыс тәрбие берген екен.
Әйел ең бірінші отбасының ұйытқысы, өмірге ұрпақ әкелетін, бала тәрбиелейтін ана екенін ұмытпауы тиіс. Қазақтың әйеліне тән ибалы мінезбен ерінің абыройын асырып, мейірімді, қайырымды, саналы ұрпақ тәрбиелеумен де өзгелерге үлгі-өнеге болуы тиіс. «Әйел бір қолымен бесікті тербетіп, екінші қолымен әлемді тербетеді», деп тегін айтылмаған ғой. Сондықтан қазіргі күні әйелдердің қылмысқа бару жолын кесетін алдын алу шаралары көптеп қолға алынып жатыр. Солардың бірімен, яғни әйелдердің құқықтары мәселелерімен Президент жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссия 13 жылдан бері айналысып келеді. 1999 жылы Қазақстан Республикасындағы әйелдердің жағдайын жақсарту жөніндегі әрекеттердің алғашқы Ұлттық жоспары қабылданды. Осы жылдар ішінде БҰҰ Тұрмыстағы әйелдердің азаматтығы туралы конвенцияға қосылуы туралы және Әйелдердің саяси құқықтары туралы конвенциялары бекітілді. Тәуелсіздік жылдары Қазақстанда гендерлік саясаттың өзіндік моделі қалыптасты.
2006-2016 жылдарға арналған елімізде Гендерлік тендік стратегиясы қабылданған, осы құжатта отбасылардың, әйелдердің мәртебесін көтеруге байланысты көптеген мәселелер қарастырылған. Бүгінгі күнде қазақ әйелі елімізде болып жатқан барлық жағымды жаңалықтарға, қоғамдағы өміршең өзгерістерге, идеялық-саяси, әлеуметтік-мәдени, халықаралық-дипломатиялық жұмыстарға белсене араласып отыр. Демографиялық мәліметтерге сүйенсек, біздегі жалпы мемлекеттік қызметшілердің тең жартысынан астамы әйелдердің үлесіне тиеді екен. Бұл – үлкен көрсеткіш, жоғары нәтиже, жақсылықтың нышаны. [10]
Ендеше, әйелдердің қылмыс жасауының алдын алу, оларды болдырмау шаралары жас мемлекетімізде өсіп келе жатқан ұрпақты имандылық пен адамгершілік рухында тәрбиелеп, еліміз бен қоғамымызда тәртіп пен заңдылықтың нық орнауына негіз болатыны даусыз.